KURDEŞEN / ÜRTİKER
SORU: Ürtiker nedir?
YANIT: Ürtiker kelimesi Latincesi “Urtica” olan ısırgan otundan gelmektedir ve ciltte oluşan döküntü ısırgan otunun deride yaptığı reaksiyonu anımsattığından bu isim verilmiştir. Halk arasında “kurdeşen" olarak bilinen bu hastalıkta genelde tüm vücutta yaygın olarak görülen, ciltten hafif kabarık, sınırları genelde belirgin, farklı boyutlarda, kızarık, bazen ortası soluk olabilen döküntüler oluşur. Bu döküntülerin bir bölgede oluşup kaybolması genelde birkaç saati almakla birlikte hiçbir zaman aynı yerde 24 saatten fazla kalmaz.
SORU: Ürtiker hayati tehlike yaratır mı ?
YANIT: Ürtiker sadece cilde lokalize kaldığında hayati tehlikesi yoktur. Fakat, eğer ciltte döküntüye yol açan deri altı ödem üst solunum yolları ve soluk borusunda da oluşursa, dikkatli olmak ve acile başvurmak gerekir. Ürtiker benzeri bu tabloya "anjioödem" denir ve kaşıntıdan ziyade yanma hissi bulgulara eşlik eder.
SORU: Anjioödem ne gibi klinik bulgular verir?
YANIT: Genellikle göz kapakları ve dudakların şişmesi şeklinde klinik bulgu veren bu tabloya, gözlerde sulanma, hapşırma, nefes darlığı, karın ağrısı, bulantı-kusma ve ishal gibi sistemik bulgular da eşlik edebilir. Bu tablo müdahale edilmezse daha da ilerleyebileceğinden acile başvurmak gerekir.
SORU: Ürtikerin tipleri var mıdır?
YANIT: Ürtikerin süresine ve nedenine bağlı tipleri mevcuttur. Eğer bulgular 6 haftadan kısa sürüyorsa “akut” ürtiker , 6 haftayı aşıyorsa “kronik ürtiker" adını alır.
Başlatıcı nedenlere göre de;
dermografizm (yapay ürtiker=cilde uygulanan travma sonucu ürtiker döküntülerinin oluşması),
basınç ürtikeri (cilde uygulanan basınçtan yaklaşık 4-6 saat sonra genelde ağrılı olan bir derin şişlik oluşması. Örneğin uzun süre yürüme sonrası ayak tabanlarında oluşan ağrılı şişlik),
kolinerjik ürtiker (vücut ısısını arttıran egzersiz, stres, sıcak duş gibi durumlar sonrasında ürtikeryal döküntü oluşması),
soğuk ürtikeri (soğuk su veya hava teması ile),
solar ürtiker (güneş teması ile başlayan ürtiker),
kontakt ürtiker (bazı maddelerin deriye temasından dakikalar sonra ortaya çıkan ürtikeryal döküntü) ve
akuajenik ürtiker (su ile temas sonrası oluşan ürtiker) gibi
pek çok tipi vardır.
SORU: Akut ve kronik ürtiker olarak ikiye ayırmak neden önemli?
YANIT: Hem nedenlere hem de tedaviye yaklaşımda önemli bir ayırımdır. Ürtiker akut ve şiddetliyse bulguları ortadan kaldırıp hastayı rahatlatmaya yönelik semptomatik tedavi yapılır. Kronik ürtikerde ise esas nedene yönelik ayrıntılı tetkiklerin yeraldığı inceleme yapmak gerekir.
SORU: Ürtikerin nedenleri neler olabilir?
YANIT: Ürtikeri başlatan bir veya birkaç etken olabilir. Öncelikli olarak;
ilaçlar ( penisilin başta olmak üzere antibiyotikler, aspirin başta olmak üzere ağrı kesiciler ve diğer pek çok ilaç sorumlu olabilir),
gıdalar (kuruyemişler, yumurta, balıklar, deniz kabukluları gibi pek çok gıda) ve yine özellikle gıdalardaki katkı maddeleri (koruyucular, boyalar gibi),
solunum yoluyla alınan ev tozları, hayvan tüy ve epitelleri gibi birçok allerjen,
vücuttaki enfeksiyon odakları (diş absesi, farenjit, mide rahatsızlıklarına yol açan Helicobacter pylori enfeksiyonu gibi),
barsak parazitleri,
böcek ısırmaları (özellikle arı sokması),
maliniteler (kanserojen durumlar)
ve diğer pek çok hastalık kronik ürtikerin nedeni olabilir. Yapılacak olan pek çok tetkik bunları saptamaya yöneliktir.
SORU: Stres ürtikere neden olur mu?
YANIT: Stres ürtikerde hem esas neden olabilir, hem de ürtikerin ortaya çıkmasını kolaylaştıran faktör olarak etki edebilir.
SORU: Tüm araştırmalara rağmen nedenin bulunamadığı durumlar olabilir mi?
YANIT: Tüm araştırmalara rağmen % 60-65 gibi oldukça yüksek bir oranda neden saptanamayabilir.Bu durumda hastalık “idyopatik (nedeni bilinmeyen) ürtiker" olarak adlandırılır.
SORU: Ürtikerin tedavisi nedir?
YANIT: Öncelikle tespit edilen başlatıcı etkenden uzaklaşılmalı. Bu etken akut ürtikerde daha çok gıda ve ilaçlar olduğu için mümkün olduğunca gereksiz ilaç kullanılmamalı ve balık,yumurta, kabuklu deniz ürünleri, katkı maddeli gıdalardan uzak durulmalıdır. Yine etken ve alevlendirici olabilecek stres faktörü olabildiğince engellenmelidir. Bu tedbirlere ilaveten doktorunuzun önereceği antihistaminik grubu ilaçlar kulanılabilir.
Kronik ürtikerde ise sebebe yönelik araştırmalarda tespit edilenler tedavi edilmeli veya ortadan kaldırılmalı, ek olarak yine doktorunuz tarafından başlanacak tedavi eksiksiz ve kesintiye uğratılmadan uygulanmalıdır.
Ürtikerde şikayet tekrarında doktorunuzu değiştirmek yerine tekrarın neden kaynaklandığını belirlemek amacıyla tedavinizi düzenlemiş olan eski doktorunuza tekrar başvurun.
Anjioödemin tedavisi ise ürtikerden çok farklıdır. Öncelikle en yakın acil merkeze başvurulmalı ve stresi mümkün olduğunca azaltmaya çalışarak durumun ağırlaşmamasına çalışılmalıdır.
SORU: Ürtikere neden olan madde tespit edildiğinde ne yapmalıyım?
YANIT: Mutlaka bu madde (örneğin bu bir ilaçsa) ile tekrar temas etmemeye çalışın. Yakın çevrenize bu maddeden uzak durmanız gerektiğini söyleyin, hatta bir kâğıda yazarak cüzdanınızda taşıyın ki acil durumda yanlışlıkla bu madde ile temasınıza neden olunmasın.Anjioödem başlangıcında sizi hemen en yakın acil merkeze ulaştırmaları gerektiğini anlatın.
Hazırlayan: Dr. E. Pınar Güzel
