Henri Poincaré (1854 - 1912)
Bilimin ne olup ne olmadığı ile bilimsel konuları aydınlatıcı bir şekilde geniş bir okur kitlesine sunmakta son derece başarılı olan Fransız matematikçi, fizikçi ve bilim felsefecisi.
Poincaré bilimde uzlaşımın yerini ve önemini vurgulamış, örneğin matematik kuramlarının ilk savlarının kabulünün insanlararası uzlaşımla olduğunu savunmuştur. Matematik felsefesi alanında Bertrand Russeli’ın mantıklaştırıcılığı savunan görüşlerine (matematiğin mantığa indirgenebileceği savına) şiddetle karşı çıkmış, matematikte sezginin, bilinçaltında yapılanan düşüncelerin önemini vurgulamıştır.
Matematiğin kendine özgü bir bilgi türü olduğunu, matematik önermelerinin de kesinlikle mantık önermeleri gibi analitik olmadığını savunmuştur.’ Poincaré nin uzlaşımcılığı geometri alanında Öklid-dışı geometriler olarak bilinen, Öklid’in beşinci ilksavının (bir doğruya bir noktadan bir ve yalnız bir paralel çizilebilir) değiştirilmeleriyle veya tamamen ortadan kaldırılmasıyla elde edilen geometri sistemlerinin hangisinin doğru kabul edileceği sorununa, bunun uzlaşıma bağlı olduğu yanıtını vererek çözüm getirmiştir.
Matematiksel bilginin Platoncu anlamda gerçek olmadığını savunarak ve matematiksel buluşlarda sezginin önemini vurgulayarak matematik felsefesinin üç büyük okulundan sezgiciliğin (diğerleri biçimcilik ve mantıklaştırıcılık) bazı görüşlerinin öncüsü olmuştur. Poincaré’ye göre geometrinin ilksavları ne sentetik aprori ne de deneyseldir. Bunlar yalnızca birer tanımdır. Bu yüzden, örneğin, fızikte hangi geometri ilksavlarının kullanılacağı bir uzlaşma sorunudur. Bu uzlaşımda basitlik, ekonomi ya da tutumluluk ilkesi gibi kıstaslar ilksavların doğruluğu gibi bir kıstasta daha geçerlidir. Poincaré benzer görüşleri bilim felsefesinde de savunmuştur. Poinearé’ye göre bilim bize dünyayı daha iyi anlamamız için birtakım zengin kuramlar ve açıklama biçimleri sunar. Farklı kuramlar arasında tercih yine bize kalmıştır. Poincaré esir bu tercihin de matematikteki gibi bir uzlaşım meselesi olduğunu savunmuştur.
Poincaré gerek matematikteki buluşların düzeneğine ilişkin yaptığı çözümlemeleriyle, gerek matematikte uygulanan tümevarım yönteminin mantıktan bağımsız olduğu görüşünü ortaya atmasıyla, gerekse de matematikte keşfediciliğin ve sezgiye dayalı keşifçi düşüncenin önemini vurgulamasıyla günümüz matematik felsefesi tartışmalarına büyük katkılarda bulunmuştur. Görüşlerinin tümüne birden bakıldığındaysa, Poincairé’nin felsefeye en büyük katkısı kavramların uzlaşımsal niteliğinin bilimsel yöntemdeki öneminin altını koyuca çizmesidir.
Matematik ‘alanında birçok yeni kuram ve buluşa (örneğin günümüzde topoloji/ilingebilgisi diye adlandırılan matematik dalının kurucusudur) imza atan Poincaré’nin bilim ve bilim felsefesine ilişkin en önemli çalışmaları arasında La Science et l’hypothèse (Bilim ve Varsayım. 1902), La Valeur de la science (Bilimin Değeri, 1905) ve Science et méthode (Bilim ve Yöntem, 1908) sayılabilir.
Kaynak : Felsefeekibi ( Felsefe Sözlüğü - Bilim ve Sanat Yayınları )
