İslamcılık
Bütün dünya Müslümanlarına ümmet olarak birlikte hareket etmesini ya da devlet yönetiminde ve toplumsal yaşayışta İslâm dini esaslarının geçerli olmasını isteyen akım; Panislâmizm, İslâm birliği. 9. yüzyıl ortalarına değin yeryüzündeki bütün Müslümanlar tek bir ümmet, ümmetin başı da tek bir halifeydi. Ancak Emevî Devleti'nin kuruluşuyla halifelik kurumunda ikilik baş göstermiş, İslâm dünyası ayrıca dinsel (Sünnîlik, Haricîlik, Batınîlik, Alevîlik, Şiîlik) ve sonraları siyasal olarak parçalanmıştı. Halifelik Osmanlı padişahlarına geçince (1517) İslâm dünyasının çok büyük bir bölümü Osmanlı bayrağı altında birleşmişti. Fakat Osmanlı İmparatorluğu'nun gerileyip çökmeye, siyasî ve askerî üstünlüğün Avrupa devletlerine geçmeye başlamasıyla İslâm dünyasını batı karşısında çökmekten kurtarmanın yolları düşünülmeye başlandı. Büyük Fransız Devrimi'nden sonra yayılan ulusçuluk düşüncesiyse İslâm toplumlarını da etkiledi ve Osmanlı İmparatorluğu'nun Müslüman halkları da özellikle İngiliz etkisiyle halifeye karşı ayaklandılar. 19. yüzyıl ortalarında (Tanzimat Devri) başlayarak imparatorluk halkı içinde Osmanlıcılık, İslâmcılık ve Türkçülük akımları düşünce alanında belirmeye başladı. Yüzyıl sonlarında ve özellikle de II. Meşrutiyet'ten sonra İslâmcılık, Türkçülük-Turancılık düşüncesi karşısında bir seçenek olarak siyasal bir akım niteliğine dönüştü. Orta Asya İslâm ülkeleri Rus, Güney Asya ise İngiliz emperyalizminin sömürgeleri olduğundan İslâm dünyasını Osmanlı halifesinin çevresinde birleştirmek, ancak bu güçlü devletleri yenmekle olasıydı. Bu yüzden İslâmcılık, düşünce düzeyinde, kuramda ve sözde kaldı. I. Dünya Savaşı'nda ise halifenin "cihat" çağrısına uyan olmadığı gibi, sömürge Müslümanlarının Osmanlı Müslümanlarına ve Müslüman Arapların Müslüman Türklere karşı savaştıkları görüldü. Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulmasından sonra ise halifelik kalktı, İslâmcılık akımı eski hızını ve önemini kaybetti. Bugün hâlâ kimi şeriatçı-dinci çevrelerde bir düşünce olarak yaşamaktadır. İslâmcılık ideolojisi Cemalettin Afgani'nin düşüncelerinden kaynaklanır. Mehmet Akif'in İslâmcı düşünceleri şiirlerine de yansımıştır.
MsXLabs.org & MORPA Genel Kültür Ansiklopedisi
