Âşık edebiyatında insan ve doğa güzelliklerini işleyen koşmalardır. Güzellemelerde genellikle aşık olunan kadın, kız, gelin veya çok sevilen dağ, ağaç, hayvan, çiçek gibi unsurlar işlenir.
Türk Halk Edebiyatı nazım türlerindendir. Bir kimseyi, bir güzeli, bir yeri, herhangi bir tabiat manzarasını övmek maksadıyla söylenen şiirlere denir. Güzellemelerde esas unsur güzelliktir. Anlatılan ister bir sevgili, ister herhangi bir insan veya tabiat manzarası olsun, şairin gayesi gördüğü güzelliği dile getirmektir.
Güzellemeler nazım şekli bakımından koşmaya veya destana benzer. Onbirli hece vezni ile söylenirler. Güzellemelerin ilk dörtlüğünün birinci ve üçüncü mısraları ile ikinci ve dördüncü mısraları kendi aralarında kafiyelidir. Bazan ilk dörtlüğün birinci ve üçüncü mısraları kafiyesiz olabilir, ancak ikinci ve dördüncü mısraları mutlaka kafiyelidir.
İlk dörtlüğünün birinci ikinci ve üçüncü mısraları birbiriyle kafiyeli güzellemeler de vardır. Birinci dörtlükten sonra gelen dörtlüklerin hepsinin ilk üç mısrası birbiriyle kafiyeli, dördüncü mısrası ise birinci dörtlüğün son mısrası ile kafiyelidir. Bu izahımıza göre Güzellemelerin kafiye şeması şöyle çıkarılabilir:
abab / cccb / dddb / eeeb
veya abcb / cccb / dddb / eeeb
veya aaab / cccb / dddb / eeeb
Daha çok koşma biçiminde söylenen gü­zelleme, koşmanın konusuna göre aldığı adlardan biri sayılır. Genç kız ve gelinler için söylenen güzellemelerde onların cilve­sinden; ağız, diş, yüz, kaş, göz ve saç güzelliğinden; boylarının uzunluğundan söz edilir. Doğa güzellemelerinde dere, pınar, çiçek, dağ ve ağaçlarla ilgili izlenimlere, övgülere yer verilir. Âşığın bu varlıklardan yola çıkarak kendi sorunlarını dile getirme­si, sevgilisinden ya da felekten yakınması güzellemelerde sık rastlanan özelliklerden­dir. Gezginci âşıkların sıla özlemini dile getiren şiirleri de güzelleme sayılır. Bazen bir güzellemede birkaç konunun birlikte ve karışık olarak anlatıldığı da olur. Azerbay­can ve Doğu Anadolu’da yetişen bazı âşıklar güzelleme dörtlüklerinin arasına bağlantı sözleri eklerler. Bu bağlantı sözleri yerine, güzellemenin konusuna uygun ba­yanların yerleştirildiği de olur. Güzelleme­ler, saz eşliğinde ve konuya göre oynak ya da hüzünlü makamlarla söylenir.Âşık edebiyatında güzelleme söyleyen pek çok âşık vardır. Başta Karacaoğlan olmak üzere Türkmen âşıklarının birçoğu güzellemeleriyle ünlüdür.
Güzelleme Örneği
Nasıl vasfedeyim güzelim seni
Rumeli Bosna’yı değer gözlerin
Dünyaya gelmemiş eşin akranın
İzmir’i Konya’yı değer gözlerin
Kimsede görmedim sendeki nazı
Tunus Tırablus Mısır Hicaz’ı
Kars’ı Kağızman’ı Acem Şiraz’ı
Girid’i Yanya’yı değer gözlerin
Yüzünde görünür Yusuf nişanı
Yüzünü görenler çeker efganı
Büsbütün Gürcistan Erzurum Van’ı
Belh-i Buhaça’yı değer gözlerin
Ruhsatı’m eyledim senin de mehdin
Al yanaktan bir buse ver himmetin
Yüzbin saraf gelse bilmez kiymetin
Âhirî dünyaya değer gözlerin

Kaynak