ŞEMSETTİN SAMİ (1850 Yanya - 1904 İstanbul)
MsXLabs.org & MORPA Genel Kültür Ansiklopedisi
Ortaöğrenimini Yanya'da bir Rum lisesinde tamamladı (1868). Eski Yunanca, Fransızca, İtalyanca, Arapça ve Farsça öğrendi. Dahiliye Matbuat Kalemi'ne girdi (1871), Sirac ve yazıişlerini yönettiği Hadika gazetelerinde yazdı (1871-1873). Trablus'ta Vilâyet gazetesini yönetti (1874-1875). İstanbul'da Sabah, Tercüman-ı Şark (1876-1878), Aile, Hafta (1879-1880) gazete ve dergilerini çıkardı. Mabeyn'de kurulan Teftişi Askerî Komisyonu'nun kâtipliğini (1882), başkâtipliğini (1893-1896) yaptı. Yaşamının sonuna kadar II. Abdülhamit tarafından Erenköy'deki köşkünde ikamete memur edildiği hâlde bu görevi biçimsel olarak sürdü. Dil ve deyiş bakımından kusurlu olmak ve büyük bir sanat değeri taşımamakla birlikte, tiplerin canlandırılması, kişilerin kendi ağızlarına göre konuşturulması yönünden oldukça başarılı sayılan "Taaşşuk-i Tal'at ve Fitnat" (1872) romanı ile bu türde ilk yapıtı yazan Şemsettin Sami, "Besa yahut Ahde Vefa" (1874) "Seyyid Yahya" (1875), "Gaye" (1876), adlı yapıtlarıyla oyun türünde de, döneminin beğeni ölçüleri altına düşmeyen örnekler verdi.
"Sefiller" (yarım) ve "Robinson" çevirilerini, cep kitapları biçiminde "Medeniyyeti İslâmiye", "Esatir", "Kadınlar", "Gök", "Yer", "İnsan", "Emsal", "Letaif", "Yine İnsan", "Lisan", "Usuli Tenkit" ve "Tertip" adlarında küçük bilgi kitapları çıkardı. Kişiliğinin en önemli yanı dil ve tarih alanındaki çalışmalarıdır. "Doğu Türkçesi ile Batı Türkçesi bir tek dildir; arada yalnız lehçe farkı vardır" görüşünden hareket ederek, yazı ve konuşma dilinin ayrı ayrı olmasını şiddetle eleştirmesi, dilimizin en eski yapıtları üzerindeki araştırmaları, Türkçenin kendini bulma aşamalarında öncü çalışmalardır. Başlıca yapıtları: "Kamus-i Fransevi" (Fransızcadan Türkçeye Sözlük, 1882), "Kamus-i Fransevi" (Türkçeden Fransızcaya Sözlük, 1885), "Kamusü'l-A'lam" (Tarih ve Coğrafya Sözlüğü, 6 cilt 1889-1899), "Baki'nin Eş'arı Müntehabesi" (1900), "Kamus-i Türki" (2 cilt, 1899-1901).
