Bulgaristan

tam adı BULGARÎSTAN CUMHURİYETİ, Bulgarca REPUBLİKA BULGARÎYA.

Avrupa'nın güneydoğusunda, Balkan Yarımadasının doğu bölümünü kaplayan ülke. Yüzölçümü 110.912 km2, nüfusu (1991 tah.) 9.005.000’dir. Başkenti Sofya’dır. Kuzeyinde Romanya, doğusunda Karadeniz, güneyinde Türkiye ve Yunanistan, batısında ise Yugoslavya ve Makedonya yer alır.

DOĞAL YAPI

YÜZEY ŞEKİLLERİ

Bulgaristan yüzey şekilleri bakımından başlıca üç bölgeye ayrılır: En kuzeydeki Tuna Ovası, güneydeki Rila ve Rodop dağlık yöresi ve iki bölge arasında uzanan Balkan Dağları. Ülkenin yaklaşık üçte birini kaplayan Tuna Ovası verimli bir düzlüktür. Bu düzlüğün üçte ikisinin yüksekliği 210 m’nin altındadır ve ovanın hiçbir yerinde yükseklik 600 m’yi aşmaz.
Tuna Ovasının güneyinde yer alan Balkan Dağlarının ortalama yüksekliği 720 m’dir; dağların en yüksek noktası Botev Doruğudur (2.376 m). Sredna, Vitoşa ve Lisa dağları ile Yukarı Trakya ve Tunca düzlükleri bu bölgededir.
Ülkedeki en yüksek doruklar güneydeki dağlık bölgede bulunur. Rodop Dağlarının en yüksek noktası Golyam Perelik’tir (2.191 m). Rila Dağları üzerindeki Musala (2.925 m) ise hem Bulgaristan'ın, hem de bütün Balkan Yarımadasının en yüksek noktasıdır. Vihren Doruğunda 2.914 m’ye ulaşan Pirin Dağları ile Belaritsalar olarak bilinen sıradağlar da bu bölgededir.

Bulgaristan’daki en önemli akarsu ülkenin kuzey sınırının büyük bölümünü çizen Tuna Irmağıdır. Öteki akarsular oldukça küçüktür. Bunlar arasında Rila ve Rodop dağlarının kuzeyindeki ovaları sulayan Meriç Irmağı, Sofya Havzasının sularını toplayan İskır (Iskor) Irmağı, Bulgaristan’ın batı sınırına koşut bir vadiden güneye Ege Denizine doğru akan Struma Irmağı, Orta Rodop’taki Arda Irmağı, Balkan Dağlarının güney yamacı boyunca doğuya akan Tunca Irmağı ve kuzeye doğru Tuna’ya akan Yantra Irmağı sayılabilir. Bu ırmaklardan kuzeydekiler ilkbaharda, güneydekilerse kışın maksimum debiye ulaşırlar. Bulgaristan’da çok sayıda göl vardır. Beş yüz dolayındaki yeraltı su kaynağının yarısı ılık ya da sıcaktır; Sapareva Banya’dakinde su sıcaklığı 101°C’ye ulaşır.

Bulgaristan’ın kuzeyinde çernozem denen verimli kara topraklar bulunur. Bu bölgede ayrıca esmer orman toprağı da yaygındır. Bulgaristan’ın güneyi asitli özellikler taşıyan orman toprağı, yüksek dağlık yöreler ise kahverengi orman toprağı, esmer orman toprağı ve otlak toprağıyla kaplıdır.

İKLİM.

Bulgaristan’ın büyük bölümünde kara iklimi görülür; Ege Denizinin etkisi altındaki güney bölgelerinde daha yumuşak bir iklim hüküm sürer. Yıllık sıcaklık ortalaması 10,5°C’dir, ama sıcaklık -38°C’ye kadar düşebildiği gibi 45°C’ye kadar da çıkabilmektedir. Kuzeydoğu bölgelerinde 450 mm, yüksek dağlarda ise 1.200 mm olan yıllık ortalama yağış miktarı ülkenin öteki yörelerinde 520-680 mm arasında değişir.

Bulgaristan kabaca beş iklim bölgesine ayrılabilir: Ülkenin kuzey ve kuzeybatısında ılıman bir kara iklimi görülür. Bu bölgede, Avrupa’nın içlerinden ve kuzeydoğusundan gelen soğuk kış rüzgârları Tuna Ovasını etkisi altına alır. Batı, güneybatı ve orta bölgelerde iklim daha yumuşaktır. Karadeniz kıyısında 40 km genişliğinde bir kuşakta kışlar ılık, yazlar da serin geçer. Mesta ile Struma vadilerinde ve güneydoğu bölgesinde yazlar sık sık kurak geçer. 900 m’nin üzerindeki bölgelerde ise sert dağ iklimi görülür.

BİTKİ ÖRTÜSÜ VE HAYVAN VARLIĞI.

Bulgaristan'da çok sayıda bitki ve hayvan türü görülür. Bunun nedeni ülkenin, Avrasya' nın büyük biyolojik ve coğrafi bölgelerinden birkaçının birleştiği bir yerde bulunmasıdır. Ayrıca bölgedeki hayvan varlığı Buzul Çağı sırasında kuzeyden göç eden hayvan türleriyle zenginleşmiştir. Bulgaristan’ın bitki örtüsü ve hayvan varlığının büyük bölümü, Kuzey Kutup Bölgesi etkileriyle Alp etkilerini birleştiren bir tiple karışmış Orta Avrupa özelliklerini taşır. Bozkır türlerine daha çok kuzeydoğu ile güneydoğu bölgelerinde rastlanır. Güneyde ise Ege yöresine özgü türler görülür. Bulgaristan’ın doğusunda, Karadeniz kıyı şeridindeki hayvanlar bozkır özellikleri sergiler. Karadeniz sularında da, Hazar Denizine özgü örneklerle karışmış Ege deniz hayvanları görülür.

YERLEŞME DOKUSU.

Bulgaristan’da yerleşmeler resmî olarak 200'den fazla kentsel bölgeyle 5 binden fazla köye bölünmüş durumdadır. Kent nüfusu ilk olarak 1969’da kırsal nüfusu geçmiş, kentlerin nüfusundaki hızlı artış ciddi boyutlarda bir konut sorunu doğurmuştur.

Bir milyonu aşkın nüfusuyla başkent Sofya en büyük kenttir ve ülkenin ekonomik ve kültürel yaşamına egemen durumdadır. Bir başka sanayi ve kültür merkezi olan Plovdiv (Filibe) Meriç Irmağı üzerinde güzel manzaralı bir kenttir. Plovdiv’de her yıl uluslararası bir ticaret fuarı düzenlenmektedir. Varna (eskiden Odessos) Karadeniz kıyısında bir dinlence kentidir. Tuna Irmağı üzerindeki Ruse (Rusçuk), Bulgaristan’ın en büyük ırmak limanıdır. Bulgaristan’ın Karadeniz’ deki en büyük limanı olan Burgaz aynı zamanda önemli bir sanayi, kültür ve dinlence kentidir. Sredna Dağlarının güneyinde yer alan ve Roma döneminde Augusta Traiana diye adlandırılan Stara Zagora (Eski Zağra) arkeolojik kalıntıları ve eski yapıları ile ünlüdür. Kırsal nüfusun çok büyük bir bölümü suyu ve elektriği bulunan, çoğu yeniden inşa edilmiş olan köylerde yaşamaktadır. Büyük köylerde sanayi işletmeleri kurulmuştur.

NÜFUS

Bulgaristan oldukça türdeş bir etnik yapıya sahiptir. Toplam nüfusun yaklaşık yüzde 85’ini Bulgarlar oluşturur. Balkan Yarımadasının doğusuna 6. Ve 7. yüzyılda yerleşmiş olan Slav kabileleri bu bölgedeki yerel Trak kabilelerini de özümseyerek temel bir etnik grup oluşturdular. Slavlar, Proto-Bulgarlar olarak bilinen bir başka grupla birlikte 681’de bir Slav-Bulgar devleti kurdular. 9. ve 10. yüzyılda Moesia, Trakya ve Makedonya’yı kapsayan ilk Bulgar devleti topraklarındaki etnik farklılıkların zamanla kaybolması üzerine Proto- Bulgarlar ile Slavlar birleşik bir Slav halkı oluşturdular ve bu tarihten sonra Bulgar adıyla anıldılar. Bulgar ulusal birliği 19. yüzyıldaki bağımsızlık mücadeleleri sırasında pekişti.

Bulgaristan’da kilise ile devlet ayrıdır. Bir dine bağlı olduğunu söyleyen Bulgarların büyük çoğunluğu Doğu Ortodoks Kilisesi’ ne bağlıdır. Ayrıca Müslümanlar ile az sayıda Katolik ve Protestan da vardır.

Bulgaristan’daki en büyük azınlık, çoğunluğu Rodop yöresinin kuzeydoğu ve doğusunda yaşayan ve nüfusun yüzde 8,5’ini oluşturan Türklerdir. Öteki önemli azınlıklar Çingeneler ve Makedonlardır. Ama Bulgar hükümeti Makedonları ulusal bir azınlık olarak kabul etmemekte, onların etnik açıdan Bulgar, dillerinin de Bulgarcanınn bir lehçesi olduğunu savunmaktadır. Azınlık topluluklar arasında birkaç bin Rusun yanı sıra Ermeniler, Yunanlılar, Rumenler ve Tatarlar da vardır. Bulgarca, Sırpça, Hırvatça, Slovence ve Makedonya dilini de içeren Güney Slav dil öbeğindendir.

II. Dünya Savaşı’ndan sonra herkese ücretsiz sağlık hizmeti sağlanması ve çalışma koşullarındaki iyileşme nedeniyle 1939’da binde 13,4 olan ölüm oranı 1990’da binde 11,7’ye düşmüş, özellikle çocuk ölüm oranında önemli düşüş görülmüştür. Aynı dönemde doğum oranı da binde 21,4’ten binde 12,1’e inmiştir. Ayrıca Bulgaristan’a ve Bulgaristan’dan dış ülkelere önemli göç hareketleri görülmüştür. 155 bini 1949-51 arasında zoraki göç niteliğinde olmak üzere 200 bin kadar Türk Bulgaristan’ı terk etmiş, Bulgaristan’da bulunan Çek ve Slovakların hemen tamamı da anayurtlarına dönmüştür. Çok sayıda Rus ve Ermeni Sovyetler Birliği'ne, Yahudiler de İsrail'e göç etmiştir. Buna karşılık, Çoğunlukla Bulgar olan yaklaşık 35 bin kişi ise Kuzey Amerika'dan ve Avrupa ülkelerinden Bulgaristan'a gelmiştir. Ülke içinde, kırsal kesimlerden büyük kasaba ve kentlere doğru bir nüfus hareketi vardır. Bu gelişmelerin sonucunda, büyük kentlerin nüfusunda bir patlama olmuş, Sofya’nın nüfusu iki katına, Ruse' ninki üç katına çıkmıştır.