Türk Alfabesi

Düzeltme İşareti (^)
Ünlü “a, u, i” harflerinin üzerinde yabancı kökenli sözlerde, ince okunuşu ve (bazı durumlarda) uzunluğu göstermek için düzeltme işareti (şapka) (^) kullanılmaktadır. İ harfi şapkayla beraber kullanıldığında üst kısmında bulunan nokta gösterilmez (nispet i'si). “O” harfinde bu im kullanılmaz. Türkiye Türkçesinde bazı kaynaklarda yanlış olarak belirtildiği gibi, (^) işareti kaldırılmamıştır.

Bazı durumlarda bu işaret üzerinde bulunduğu ünlü harfi değil bir önceki ünsüz harfi ince okutur (Türkçe kökenli sözlerde ince /k/ sesi ince ünlülerle, kalın /k/ sesi, kalın ünlülerle kullanılır (K). Ancak Türkçeye başka dillerden geçen kelimelerde ince /k/ harfini kalın harfler (a, u) takip edebilir. Bu durumlarda takip eden ünlü harfe düzeltme işareti konulur.

Eş Yazılılık
Yazılışları bir, anlamları ve okunuşları ayrı olan kelimeleri ayırt etmek için, okunuşları uzun olan ünlülerin üzerine konur:

adem (yokluk), âdem (insan)
adet (sayı), âdet (gelenek, alışkanlık)
alem (bayrak), âlem (dünya, evren)
alim (her şeyi bilen), âlim (bilgin)
aşık (eklem kemiği), âşık (vurgun, tutkun)
hakim (hikmet sahibi), hâkim (yargıç)
hal (pazar yeri), hâl (durum, vaziyet)
hala (babanın kız kardeşi)
hâlâ (henüz)
şura (şu yer)
şûra (danışma kurulu)

Katil (< katl = öldürme) ve kadir (< kadr = değer) kelimeleriyle karışma olasılığı olduğu hâlde katil (ka:til = öldüren) ve kadir (< ka:dir = güçlü) kelimelerinin düzeltme işareti konmadan yazılması yaygınlaşmıştır.

Bu imin kullanım sebebi temelde farklı anlamı belirten ve kökeni farklı olan sözlerdeki eş yazılılığı önlemektir:

Kar “Havada beyaz ve hafif billurlar biçiminde donarak yağan su buharı” / Kâr “Alışveriş işlerinin sağladığı para kazancı''

İnceltme
Arapça ve Farsçadan Türkiye Türkçesine giren birtakım kelime ve eklerle özel adlarda bulunan ince “g, k” ünsüzlerinden sonra gelen “a” ve “u” ünlüleri üzerine konur:

dergâh
gâvur
ordugâh
tezgâh
yadigâr
Nigâr
dükkân
hikâye
kâfir
kâğıt
Hakkâri
Kâzım
mahkûm
mekân
mezkûr
sükûn
sükût.

Kişi ve yer adlarında “ince l” ünsüzünden sonra gelen “a” ve “u” ünlüleri de düzeltme işareti ile yazılır: Halûk, Lâle, Nalân; Balâ, Elâzığ, İslâhiye, Lâdik, Lâpseki.

Nispet-İyelik Karışıklığı
Nispet i'sinin belirtme durumu ve iyelik ekiyle karışmasını önlemek için kullanılır. Böylece (Türk) askeri ve askerî (okul), (İslam) dini ve dinî (bilgiler), (fizik) ilmi ve ilmî (tartışmalar), (Atatürk'ün) resmi ve resmî (kuruluşlar) gibi anlamları farklı kelimelerin karıştırılması da önlenmiş olur. Nispet i'si alan kelimelere Türkçe ekler getirildiğinde düzeltme işareti olduğu gibi kalır: millîleştirmek, millîlik, resmîleştirmek, resmîlik.

MsXLabs Üye Girişi