Malcolm X
(Malik El Şahbaz, 1925-1965)

Daha çok Malcolm X olarak bilinen Malik el-Şahbaz, yirminci yüzyılın güçlü ve etkin bir Afro-Amerikan aktivisti olup Amerika Birleşik Devletlerindeki siyahi kurtuluşun savunucusudur. Söylem ve eylemleri 1950'ler ve 60'lardaki siyahi ulusalcı ve siyahi ayrılıkçı hareketler üzerinde önemli bir etkiye sahip olur. Pan-Afrikancılar'dan siyahi gücün babalarına hatta bir sosyaliste kadar herkes için farklı şeyler ifade eder. Nation of islam'la. (NOI) ilişkilendirilir ancak yaşamının sonraki bölümünde Malcolm X adını reddetmese de Malik el-Şahbaz adını alarak Ortodoks Sünni İslam lehine NOI'ın görüşlerini reddeder. Kırkıncı yaş gününden üç ay önce öldürülür.

Malcolm X, Malcolm Little olarak 19 Mayıs 1925'te Nebraskada dünyaya gelir. Annesi Louise Norton Little, sekiz çocuğu büyütmek gibi tüm gününü kapsayan bir işle meşguldür. Babası Earl Little, bir Baptist vaizidir. Siyahilerin sosyal ve ekonomik bağımsızlığının açık sözlü bir destekçisi olup, Marcus Garvey'in "Afrika'ya dönüş" hareketini desteklemiştir. Babasının açık sözlülüğünün bir sonucu olarak aile birçok ırkçı eylemle karşılaşmıştır. Earl, aileyi Malcolm'un dördüncü yaş gününden önce iki kez yer değiştirmeye zorlayan beyazların üstünlüğüne inanmış Black Legion örgütünden ölüm tehditleri alır. Ancak 1929'da Lansing, Michigan'daki evleri yakılır ve iki yıl sonra Earl un parçalanan cesedi tren rayları yanında bulunur. Polis bunun bir kaza sonucu olduğunu söyler. Malcolm'un annesi birkaç yıl sonra duygusal bir çöküntü yaşar ve bir akıl hastanesi yatırılır. Sonuçta çocuklar farklı yetimhane ve bakımevleri arasında birbirlerinden ayrılırlar.

Malcolm bir bakımevine sonra da ıslahevine gönderilir. Lisede başarılı bir öğrencidir ve sınıfını birincilikle bitirir. Ancak otobiyografisine göre en sevdiği öğretmen ona bir avukat olma rüyasının "bir zenci için gerçekçi bir amaç olmadığını" söylediğinde hayal kırıklığına uğrar.

Sonuç olarak Malcolm okuldan atılır ve 17 yaşında küçük suçlara karıştığı New York civarındaki Harlem'e gider. "Detroit Red" olarak tanınıp birçok narkotik, fahişelik ve kumar zincirini koordine eder. 20 yaşında yakalanıp hırsızlıkla suçlanarak 10 yıl hüküm giyer. Ancak hapishane aynı zamanda eğitimini ilerleteceği yer olur. Çünkü kendisini Wallace D. Fard tarafından kurulan ve Elijah Muhammed (Elijah Poole) tarafından yönetilen siyahi bir Müslüman grup olan Nation of islam'ın (NOI) öğretilerine dalmış bulur. Elijah Muhammed beyaz toplumun Afro-Amerikalıları kendi kendilerini güçsüzleştirmeleri ve politik, ekonomik ve sosyal başarıdan uzak kalmaları için aktif olarak çalıştıklarını ifade eder. Nation of islam diğer amaçları yanında beyazların yaşadığı bir devletten ayrı olarak kendilerine ait bir devlet için savaşım vermiştir. Bununla birlikte NOI geleneksel İslam'ın aksine ırkçı bir eğilime sahiptir. Zira beyazların "doğaları gereği şeytan" ve Tanrının siyahi olduğunu ilan eder. NOI yakın gelecekte beyaz insanların yok edilip siyahilerin Allah'ın yönetiminde hükmedeceği büyük bir savaş olacağını ön görür. Bu yeni düzene hazırlık olarak siyahi Müslümanlar'ın uyuşturucu ve alkol kullanımına karşı çıkıp kendilerini dizginlemeleri gerekmektedir. Malcolm, NOI'nin katı disiplinine teslim olur ve İncil'e dalar. Hapis cezası süresince güçlü ve ikna edici bir hatibe dönüşerek hapishanenin MIT'ye karşı münazara takımını yönetirken, büyük ceza konusunda bir münazarayı kazanmıştır. 1952'de şartlı tahliye edildiğinde Detroit, Michigan'a gider ve bu kentteki NOI mabedine katılır. "Little" soyadını bir köle adı kabul eder ve kayıp kabile adının altını çizmek için "X" adını alır. 1958'de Betty Sanders'le evlenir (daha sonra Betty Shahbazz olarak bilinecektir) ve altı kızları olur. NOI içinde kısa sürede yükselir ve 1954'de Elijah Muhammed onu Harlem ana mabedinin imamı olarak tayin eder. Ulusal konuşma programları, televizyon söyleşileriyle ve hareketin ana bilgi ve propaganda gazetesi Muhammed Speaks i kurarak NOI'nin adını duyurmasına yardımcı olur.

Malcom X'in karizması, enerjisi ve adanmışlığı birçok üyeyi etkilemiş ve onu NOI için akıl hocası Elijah Muhammed'den daha önde bir sözcü yapmıştır. 1952'de NOI üyeleri 500 civarındayken 1963 e doğru bu sayı 30.000'e yükselmiştir. Malcolm X siyahi enstitüler kurup kendilerini ırkçı şiddetten koruma yerine beyaz toplumla entegrasyonu savunması yüzünden, vatandaşlık hakları önderlerini özellikle Martin Luther King'i sert bir şekilde eleştirir. Batı kültürü ve dayandığı Yahudi-Hıristiyan dini geleneklerin doğal olarak ırkçı olduğunu ve şiddetsizliğin "ahmakların felsefesi" olduğunu öne sürer. Malcolm X'in ünü arttıkça bu durum Elijah Muhammed ve diğer NOI liderleriyle bir gerilime neden olur. 1950'lerde Malcolm X beyaz insanların literal olarak "şeytan" olduğu görüşünü eleştirip ırkçılığa daha güçlü bir politik karşılık verirken NOI'nin çizgisi politikaya girmekten çok dini bir kendi kendine yardım hareketi olarak kabul ettiğinde durum daha da kötüleşir. Malcolm X ve Elijah Muhammed arasındaki gerilimler, Malcolm X'in akıl hocasının Nation of islam daki altı kadınla gizli ilişkisi bulunduğu ve bu ilişkilerden çocukları olduğunu öğrendiğinde daha da artar. Malcolm X evliliğine kadar NOI'nin bekârlık kuralına sıkı sıkıya bağlı kalmış ve Malcolm X'ten meseleyi gizli tutmasını rica eden Elijah Muhammed'in hile-lerinden derinden incinmiştir. Daha kötüsü Malcolm X, 1963'te Başkan John F. Kennedy'nin ölümü üzerine bunun "yapılan kötülük eninde sonunda sizi tekrar bulur" tespitinde bulununca olur. Bu yorum önceden olduğu gibi şimdi de bağlamından çıkarılmış olup Başkana saygısızlıkta bulunma amacıyla ortaya konmamıştır. Daha çok siyahilere vahşice davranılması şimdi beyaz bir başkana şiddet olarak "geri dönmüştür". Ancak bu tespit en iyimser şekilde duygusuzluk olarak görülmüş ve Elijah Muhammed'in Malcolm X'i susturmasına yol açmıştır. Bu, Malcolm X'in NOI'nin bir üyesi olduğunu inkârla aynı şeydir. Malcolm X sessiz kalmak yerine 1964'de hareketten ayrılır ve politik alanda çalışmaya adanan İslami bir hareketi, Müslim Mosque indi kurar.

Elijah Muhammed'la bağlarını kopardığı yıl, Malcolm ilk kez hacca gider. Bu yolculuk Malcolm'un "kardeşim olarak adlandırabileceğim sarı saçlı mavi gözlü insanlarla" tanışmasıyla yaşamındaki bir dönüşüm aşamasını oluşturur. ABD'ye dönünce el-Hac (hacı) Malik el-Şahbaz adını alıp Sünni İslam'ı benimser. Beyazların artık şeytan olmadığını ilan ederek "gerçek kardeşliği" bulduğunu duyurur. Güçlü bir siyahi özgürlüğe inanmaya devam etse de artık beyazlara yönelik ırkçı eğilimler taşımaz. Afro-Amerikan Birliği Organizasyonunu (OAAU) kurar. Bu organizasyon bağımsız Afrika devletlerinden oluşan Afrika Birliği Organizasyonundan (OAU) esinlenilmiştir. Bu grup ırksal dayanışmayı savunmaktadır. Malcolm X de Birleşmiş Milletlere insan hakları ihlallerini ve Afro-Amerikalılara karşı soykırım eylemlerini belgeleyen bir dilekçe sunmayı planlar. Siyahileri oy vermeye, politik sisteme katılmaya ve ırk ayrımına bir son vermek için beyazlar ve diğer ırkçı gruplarla çalışmaya teşvik eder.

Malcolm X yaşam hikâyesini yazması için yazar Alex Haley'le beraber çalışır. Bu kitap taslağında daha sonra The Autobiography of Malcolm X (1965) adıyla basılacaktır- kitabın basıldığını görecek kadar yaşamayacağı ön görüsünde bulunur. Bu ön görü doğru çıkacaktır. Malcolm ve NOI arasındaki ilişkiler değişkendir ve bir ölüm hedefi olacağına inanmak için güçlü nedenlere sahiptir. 15 Şubat 1965'te East Elmhurst, New York'taki evi bombalanır; ancak ailesi fiziki bir yara almadan kaçar. Malcolm X nadiren korumalarla yolculuk etmiştir. Ancak bu bombalamadan 6 gün sonra, 6 silahlı kişi Malcolm X'in konuşma yaptığı kürsüye yaklaşarak yakın mesafeden 15 el ateş ederler. New York Presbyterian Hastanesine ulaştığında, öldüğü ilan edilir. Harlem'deki cenazesine 1500 kişi katılır. Aynı yıl karısı Betty ikiz kızlarını doğurur. Mart 1966'da katilleri Talmadge Hayer, Norman 3X Butter ve Thomas 15X Johnson taammüden cinayetten suçlu bulunurlar. Her üç kişi de NOI üyesidirler.

Malcolm X yaşamının son yıllarında vatandaşlık hakları hareketi üzerinde büyük bir etkiye sahip olmuştur. Siyahi aktivistler, ırkçı gurur ve siyahilerce işletilen kurumlar gibi konularda onun görüşlerini desteklemeye başlarlar. Ayrıca çoğunluğu Sosyalist İşçi Partisindeki (SWP) Troçkiciler'den oluşan küçük bir radikal Marksist takipçiye sahiptir. Otobiyografisi siyahi hareketler için standart bir metne dönüşür ve Malcolm X'in mirası nesilden nesile çeşitli belgeseller, kitaplar ve filmlere konu olarak geçer. Yönetmen Spike Lee 1992'de alkışlarla karşılanan Malcolm X filmini çektiğinde, devasa bir ilgi akını oluşur. Film en iyi aktör (Denzel Washington) ve en iyi kostüm tasarımında Oscar'a aday gösterilir. Ortodoks İslam'ın Malcolm X üzerindeki etkisi daha evren- selci bir bakış açısı geliştirdiği için, onun vakitsiz ölümü nedeniyle asla meyve verme fırsatı bulamamıştır. Ancak Hac deneyiminin bir birey üzerinde sahip olabileceği dönüştürücü gücün bir göstergesidir. NOI'in "İslam" adını taşısa da ortodoks İslam'ın öğretilerinden büyük ölçüde saptığına ve aslında birçok ilkelerinin ortodoks İslam idealleriyle açıkça bir çelişki içinde olduğuna dikkat edilmelidir.