Arama


_EKSELANS_ - avatarı
_EKSELANS_
Kayıtlı Üye
30 Aralık 2012       Mesaj #3
_EKSELANS_ - avatarı
Kayıtlı Üye

Urartu dili ve yazısı


Dağların ve yüksek yaylaların halkı Urartular’ın çok gelişkin bir yazılı kültürleri olduğunu söyleyemeyiz. Onlar yazıyı daha ziyade kaya anıtları üzerinde kullanıyorlar ve bu anıtlarda kazandıkları askeri zaferleri, inşa ettikleri barajları, sulama kanallarını ve kaleleri anlatıyorlardı. Hititler, Sümerler, Babilliler, Assurlular gibi diğer Ön Asya toplumlarının aksine, yazılı kültürün gelişmişliğini gösteren edebi, dini ve mitolojik metinlere sahip olmayan Urartuların dini inançları ve mitolojileri ancak arkeolojik malzemenin incelenmesi yoluyla kısıtlı bir biçimde anlaşılabilmektedir.

Urartu askeri gücünün yayıldığı tüm alanlarda rastlanabilecek yazıtların sayısı 180’i geçmektedir ve söz konusu yazıtlarda kullanılan yazılı ifadelerin formu üç aşağı beş yukarı birbirine benzemektedir: Urartu uygarlığına ait ilk yazılı anıt olan Madırburç (Sardur burcu) dışındaki tüm yazıtlar Urartuların Baş Tanrısı olan Haldi’nin adıyla başlar: Eğer bir savaş anlatılıyorsa Tanrı Haldi’nin ordunun önünde gittiğinden, eğer bir inşa faaliyeti anlatılıyorsa yapılan eserin Tanrı Haldi’ye adandığından söz edilir.

Urartular, güney komşuları Assurlular’dan aldıkları Yeni Assur stilindeki çivi yazısını kullanıyorlardı. Bunun dışında sınırlı alanlarda (seramik kapların, küplerin üzerleri gibi) kullandıkları bir hiyeroglif yazıları da vardı. Ancak bu hiyeroglifler daha ziyade depolama küplerinin üzerinde, depolanan ürünün cinsini ve miktarını kaydetme amaçlı olarak kullanılmıştı. Kitabelerde kullandıkları yazı, Yeni Assur stilinde olan ve Urartu dilini ifade etmek için kullanılan yazıydı. Urartulara ait az miktarda kil tablette bulunmaktadır. Ancak bunların sayısı hem çok kısıtlıdır, hem de tamamı Urartu'nun son krallarından II. Rusa dönemine (M.Ö. 675'ler) aittir.

Urartu Krallığı’nın ilk kralı I. Sarduri döneminde Assur çivi yazısıyla Assurca yazıtlar yazılmıştır. Örneğin Urartu devletinin ilk yazılı belgesi olan Van Kalesi’nin (Tuşpa) eteklerindeki Sardur Burcu (Madırburç) yazıtı Assurca olarak kaleme alınmıştır. Assur dilinde bir iki yazıt daha kaleme alan Urartular, daha sonra kendi dilleri olan Urartuca’yı kullanmaya başladılar. Urartuların ikinci kralı İşpuini döneminde yapılan dinsel ve yönetsel reformların bir parçası olması muhtemel olan bu uygulama neticesinde Urartular, Assurlular’dan aldıkları çivi yazısını sadeleştirerek kendi dillerine adapte etmişler ve Urartuca’nın dağlık ülkelerinin her yanına dağılan yazıtlar yoluyla günümüze ulaşmasını sağlamışlardır.

Assur çivi yazıyla kayda geçirilmiş olan Urartuca, sabit bir kelime köküne ekler getirilerek kelime türetilen “eklemeli diller” grubuna dahildir. Günümüzde konuşulan hiç bir dille doğrudan bir akrabalığı bulunmamasına rağmen son bilimsel araştırmalar neticesinde Kuzeydoğu Kafkas dilleri olarak nitelenen Çeçen ve İnguş dilleriyle benzerliği olduğu anlaşılmıştır. Urartuca’nın bilinen tek akrabası Hurri dilidir. M.Ö. II. Binyıl’da Doğu Anadolu, Kuzey Mezopotamya ve Kilikya bölgesinde yoğun bir biçimde kullanılmış olan Hurrice ile gerek gramer gerekse vokabüler (kelimelerin söylenişi) bakımından büyük bir benzerliği olan Urartuca’yı bu benzerlikten dolayı bazı dil bilimciler“Yeni Hurrice” olarak adlandırmışlarsa da bunun aslında yanlış bir tanım olduğu anlaşılmıştır. Şu an bu iki dil hakkında kabul edilen görüş; ortak bir dilden türedikleri ancak farklı coğrafyalarda farklı gelişimler gösterdikleri, bundan dolayı da benzer olmalarına rağmen birbirinden bağımsız iki dil oldukları yönündedir. Urartuca ile Hurrice’nin vokabüler açıdan ne kadar benzer diller olduğunu göstermek için bir kaç tane örnek vermek istiyorum:
  • Ag(e): Getirmek (Urartuca), Ag: Getirmek (Hurrice)
  • Aru: Vermek (Urartuca), Ar: Vermek (Hurrice)
  • Pabani: Dağ (Urartular), Pabani: Dağ (Hurrice)
  • Ebani: Ülke (Urartuca), Umini: Ülke (Hurrice)
  • Ewri: Efendi, Kral (Urartuca), Ewri: Efendi, Kral (Hurrice)
  • Haş: İşitmek (Urartuca), Haş: İşitmek (Hurrice)
  • Huradie: Asker (Urartuca), Huradi: Asker (Hurrice)
  • Kuri: Ayak (Urartuca), Ugri: Ayak (Hurrice)
  • Muş: Doğru (Urartuca), Muşu: Doğru (Hurrice)
  • Pili: Kanal (Urartuca), Pala: Kanal (Hurrice)
Urartu dilinin çözülmesinde ve anlaşılmasında Assurca ve Urartuca çift dilli yazıtların büyük yardımı olduğunu da söylemeden geçemeyeceğim. Bilim dilinde “bilinguis” olarak adlandırılan çift dilli yazıtlarda; aynı metnin iki farklı dilde yazılmış haline rastlarız. Bilinen dilden hareketle bilinmeyen dilin çözülmesinde anahtar bir konuma sahip olan çift dilli metinler, bir çok Eskiçağ dilinin anlaşılabilmesini sağlamıştır. Irak sınırının yakınlarında yer alan Kelişin yazıtı ve yine o civarda bulunan Topzava steli Urartu ve Assur dillerinde bilinguis yazıtlardır ve bunlar Urartu dilinin çözümünde büyük katkılar sağlamışlardır.

BAKINIZ Urartu Uygarlığı (Urartular)
Son düzenleyen Safi; 15 Aralık 2016 22:05