Türkistan
MsXLabs.org & Morpa Genel Kültür Ansiklopedisi
Orta Asya'da büyük doğal bölge. Sibirya'nın güneyinde, eski SSCB'nin dağılmasıyla kurulan Orta Asya cumhuriyetleri ile Çin (Xinjiang) arasında paylaşılmış durumdadır. Yüzölçümü yaklaşık 5,6 milyon km2. Göreli kuraklığın (çöller ve bozkırlar) egemen olduğu, yüksek dağ sıraları (Tianshan) ve platolarla (Pamir) çevrili, geniş bir çöküntü alanıdır.
Sularını Sir-Derya ve Amu-Derya'nın topladığı batıdaki eski Rusya Türkistanı (4 milyon km2), eski SSCB'nin beş cumhuriyetini kapsıyordu (Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Türkmenistan, Tacikisitan).
Dağ eteklerinde ve vadilerde sulu tarım yapılır (pamuk, tahıllar). Tarımla birlikte yaylalarda hayvancılık (koyun) da yaygındır. Kömür (Karaganda), hidrokarbürler (Gatlı, Fergana, Emba) ve çeşitli cevherler bakımından zengindir. Çin'de, Uygurların yaşadığı Xinjiang, özerk bir bölge oluşturur. Sulu tarım yapılan topraklar, bozkır otlaklar, petrol (Karamay, Duşanzi) ve maden (uranyum) yatakları yaygındır.
Başlıca merkezler Orta Asya cumhuriyetlerinde Taşkent, Alma Ata, Semerkand, Duşanbe, Aşkabad, Bişkek, Karaganda, Oş, Namangan ve Buhara, Çin'de ise Ukuçi, Yarkand, Kaşgar, Yining, Karamay ve Duşanzi'dir. Çalkantılı bir tarihi olan Türkistan ender olarak siyasî birliğe kavuştu. Bölge uygarlığı Helenistik, İran, Hint, Çin ve Arap kültürlerinden pek çok öge aldı. İ.S. I. yy'ın başlarında Çinliler, İpek Yolu'nun (Akdeniz ile Uzakdoğu arasında) denetimini ele geçirmeye çalıştılar, ama Talas'ta Araplar karşısında uğradıkları yenilgiden (751) sonra bu girişimlerinden vazgeçmek zorunda kaldılar.
Türk veya Türk-Tatar dillerini konuşan halklar bu tarihten sonra kesin olarak bölgeye yerleşti ve yavaş yavaş Müslümanlığı benimsedi. Semerkant ve Buhara vahaları güçlü hanlıkların başkenti oldu. XIII. yy'da Moğol istilâları ülkeyi kırıp geçirdi. Avrupa ile Asya arasında deniz yolunun bulunmasının ardından İpek Yolu'nun önemini kaybetmesi, Türkistan'ın dış dünyadan kopmasına yol açtı. XVIII. yy'da Çin İmparatorluğu tarım bölgesine yeniden otoritesini kabul ettirdi; XIX. yy'da Çarlık Rusyası, izlediği emperyalist politikayla İran ve Afganistan'a kadar uzanan vahaları ele geçirdi.
"İnşallah"derse Yakaran..."İnşa" eder YARADAN.
