Auguste Comte’un toplum ve sosyoloji anlayışı nedir?
Auguste Comte (1789-1857),altı ciltlik Pozitif Felsefe Dersleri adını taşıyan eserinin son üç cildinde,kendi toplum ve sosyoloji anlayışını açıklamaya çalışmıştır. Comte,sosyoloji kelimesini ortaya atmadan önce,toplumu ve toplumsal olguları inceleyecek bilimi ‘toplumsal fizik’ olarak adlandırıyordu. Ona göre ‘organik fizik’,bireyi inceleyen bilimdir; oysa toplumsal fizik,insan türünü inceleyen ya da tarihsel gelişmenin yasalarını araştıran bilimdir. Comte,toplumsal fizik olarak tanımladığı sosyolojinin ,fizik ,kimya,biyoloji gibi doğa bilimlerinin,bunlar arasında da özellikle biyolojinin o dönemlerde uyguladığı pozitif yöntemi uygulamasını önermiştir. Yani ,yasalar bulmak amacıyla ‘gözlem,karşılaştırma,deney ve uslamlama’ üzerine kurulan pozitif yöntem ,o zamana kadar teolojinin ya da metafiziğin tekelinde olan toplum konularını incelemelidir. Bu yaklaşımından dolayı Comte’u toplumsal bilimlerin ya da sosyolojinin pozitif özelliğini ortaya koyan ilk sosyolog olarak görenler varsa da bu tam olarak doğru değildir. Çünkü on sekizinci yüzyılda ‘toplumsal yasa’ düşüncesiyle,toplumsal bilimlerin,ahlaktan,metafizikten,felsefeden ayrılma ilkesi zaten ortaya konmuş oluyordu. Comte’un yaptığı iş ,bu ilkeyi kendince sistemleştirmiş olmasıdır. Bir de “üç hal yasası” adını verdiği bir çözümleme planı ileri sürmüştür. Comte,toplumu ve toplumsal olguları pozitif yöntemle incelemeyi düşünmekle,toplumu inceleyen bir doğa biliminin kurulabileceğini savunuyordu. Doğa bilimlerinin o zamanlar zaten uyguladığı (Comte’a göre “üç hal yasası”nın gerekli bir sonucuydu bu),sosyolojide de Comte’un uygulanmasını istediği pozitif yöntem ya da pozitivizm,aslında bir felsefeydi. Bu felsefeye göre ,yalnız gözlenebilen ve deneyi yapılabilen olay ve olguların bilimi yapılır. Ya da bilim,olay ve olguların ancak maddesel yanlarını inceleyebilir ve incelemelidir.
Comte,bir yandan toplumsal olgulardaki belirleyiciliği ,doğa olgularındaki belirleyicilikle özdeşleştirirken ,öte yandan ,’bütün doğal olgulardan en karmaşığının sosyolojik gerçek’ olduğunu ileri sürmüş ,toplumsal gerçeğin biyolojik gerçeğe indirgenemeyeceğini de bildiği için,toplumsal gerçeğin,psikolojik gerçeğe indirgenemeyeceğini savunmuştur. Başka bir deyişle ,”Bütün olaylar doğaldır ve değişmez yasalara bağlıdır” diyen Comte,inceleme konusu olayların kategorilerine ve karmaşıklık derecelerine göre yasaların farklılık göstereceğini düşünmüştür. Böylece Comte,sosyolojik yasaların varlığını kabul etmiştir. Ve bu yasalar ,özgür bir yöntemle aranmalıdır. Comte’un düşüncesine göre ,sosyolojiyle doğa bilimleri arasında hem bir devamlılık ,hem bir ara kesikliği vardır. Devamlılık vardır ,çünkü insan,biyolojik ve hayvansal niteliktedir; insanın temel kuruluşu ,değişmez,toplum ve doğaüstü bir yönetim altında değildir. Ara kesikliği vardır; çünkü insan ancak git gide hayvansallığından kurtularak,kurumlara uymak için içgüdülerinden sıyrılarak toplumsal olarak yaşayabilir. O halde uygarlığın gelişmesi ,insanın kuruluşunu etkilemez,değiştirmez;fakat hayvansallıkta bir güç olarak ortaya çıkan içerik ,insansal olanı durmadan dönüştürür. Ögeler aynı ögelerdir,fakat bütünlük yenidir. Bu düşünceler doğrultusunda Comte’a göre ,tarih ,insanlığın hayvansallıktan nasıl sıyrıldığını gösterir,ve sosyoloji,insanlığın bu gelişmesini inceleyen bilimdir. Bu yüzden ,sosyolojik yöntem,tarihsel yöntem olmalıdır. Tarihsel yöntemse ,insanlığın toplumsal gelişmesinin yasalarının aranması demektir.
Bilimleri ,karmaşıklık derecelerine göre sınıflayan Comte,sosyolojiye ,sınıflamasının ya da bilimler sırasının en üstünde yer vermiştir. Çünkü sosyolojinin konusu ,en karmmaşık ve tanınması en zor kategoridir.
Bu kategorinin anlaşılır kılınması için Comte’un gösterdiği yol şudur olayların farklı karmaşık derecelerine uygun düşecek bir yöntem bulunmalıdır ve bu yöntem,eski yöntemlerin yerine geçmemeli ,ama onlara eklenmelidir. Olaylar karmaşıklaştıkça ,tamamlanmamış ve değişebilir hale gelirler;bu yüzden en karmaşık olaylar ve özel olarak toplumsal olaylar,tarihsel nitelikte olaylardır ve karşılaştırmacı yönteme ,deneye,gözleme,sosyolog yeni bir şey ekleyecek bu da tarihsel yöntem olmalıdır.
kaynak: 100 soruda sosyoloji