2 - 6 YAŞ DÖNEMİNDE ÇOCUK GELİŞİMİ Evet çocuklarımız büyüyor. Her gün onlarla birlikte olduğumuz için bu büyüme ve gelişmeyi belki an be an gözlemleyemiyoruz. Ama, önceki fotoğraflarına baktıkça veya geçmişi biraz dikkatli düşününce kısa bir zaman süreci içinde ne kadar hızlı geliştiğini daha kolay gözleyebiliyoruz.
Bu ay çocuklarımızın hangi yaşta nasıl büyüyüp geliştikleri ve neleri yapıp, neleri henüz yapamadıkları hakkında sizlere daha detaylı bilgi vermek üzere konumuzu “2-6 yaşta çocuk gelişimi” ile ilgili olarak seçtim. Umarım sizleri bu konuda yeteri kadar aydınlatabilirim.
Acaba 2-6 yaşta bilişsel, dil, sosyal, küçük ve büyük kas motor gelişimi ve özbakım gelişimi nasıldır, gelin birlikte inceleyelim…

ERKEN ÇOCUKLUKTA GELİŞİM;
Sevgili anne ve babalar, genellikle büyüme ve gelişme kavramları birbirine karıştırılan kavramlardır.
Yapısal artışı dile getiren “büyüme”, bedende gerçekleşen sayısal değişiklikleri içerirken (ağırlık ve boy gibi), “ gelişme” düzenli, uyumlu ve sürekli ilerleyen olguları dile getirmektedir.
GELİŞİM; sadece sayısal ölçümlerle açıklanamayan, birçok yapı ve işlevi bütünleştiren karmaşık bir kavramdır. Bu bütünleşme nedeniyle, gelişimin her evresi kendinden bir sonraki evreyi doğrudan etkilemektedir. Böylelikle uyum, bütünleşme ve yapısal bağıntı, gelişim evrelerinin temel özellikleri arasındadır.
Belli gelişim dönemlerinde çocuklarda ortak olan eğilim ve davranış kalıpları bulunmaktadır. Bunların bilinmesinin çocuk eğitiminde izlenecek yöntemi açısından çok yararı vardır.

GELİŞİMİN TEMEL İLKELERİ;
Tüm davranışlar bir biyolojik yapı içinde gerçekleştiğinden, biyolojik yapı hakkında bilgi edinmek davranışı kolay anlayabilmemiz için önemlidir. Bedensel oranlardaki değişikliğe bakıldığında, büyüme ve değişimlerin temelinde kalıtım ve çevre faktörlerinin rolü büyüktür. Gelişim sürecinde tüm çocuklar aynı gelişim çizgisini izlerler. Çocuk koşmadan önce yürür, yürümeden önce emekler. Ancak gelişim bireye değiştiği görülür. Bazı çocuklar diğerlerine göre daha hızlı gelişirler. Bu avantaj genellikle kalıcı ve süreklidir. Örneğin; gelişimin ilk yıllarında uzun boylu olan çocuklar, bunu izleyen yıllarda da bu özelliklerini korumayı sürdürürler.

GELİŞİMDE 5 TEMEL KAVRAM;
1- Gelişim dinamiktir.
2- Gelişim genetik bir olgudur.
3- Gelişim giderek artan bir özelleşme sürecidir.
4- Gelişimde denge vardır.
5- Gelişim ard arda görülen, düzenli bir süreçtir.
Gelişimin normal düzeyde olması için çocukların temel gereksinimlerinin karşılanması gerekir. Çocuklar çok dayanıklı ve güçlüdürler. Genellikle ciddi ve uzun süreli sorunlar ancak olağan üstü stres ve yoksunluk halinde ortaya çıkar. Ancak çocuğun 7 temel gereksiniminden herhangi birinin yeterince giderilmemesi sonucunda bir gelişme gecikmesi görülebilir.

ÇOCUĞUN 7 TEMEL GEREKSİNİMİ;
1- Fiziksel, ruhsal ve ahlaki tehlikelerden korunma.
2- Kötü beslenme ve kötü hava şartlarından korunma.
3- Tutarlı sevgi ve ilgi.
4- Yaşa uygun sosyal eğitim.
5- Gelişmenin değişik aşamalarındaki gereksinimlere duyarlı olma.
6- İleride bağımsızlığını kazanmasına yardım etme.
7- Davranışlara adil ve net sınır koyma.

BEDENSEL GELİŞİM;
Motor gelişim baştan – ayağa ve merkezden –dışa doğru olur. İlk yıllarda ki gelişme son derece hızlıdır.
Oldukça hareketli olan 2 yaş çocuğu sürekli olarak bir yerden diğerine, bir faaliyetten ötekine gider. Dikkati henüz sürekli olmadığından bir şeyle ilgilenirken kısa sürede onu bırakıp başka bir şeye yönelir. Tuvalet, temizlik, yemek ve uyku alışkanlıklarında yeni gelişmeler görülmeye, bağırsak ve böbrek kontrolü yavaş yavaş kazanılmaya başlanmıştır. Bu nedenle de zaman zaman kazaların olması son derece doğaldır.
3 yaş çocuğu yürüme konusunda ustalık kazanmış, yürümeye ilişkin tüm hareketleri kolaylıkla başarabilen, konuşmayı düzgün bir şekilde başararak çevresi ile sözlü iletişim kurabilen, kendi yaşıtları olan çocuklara ilgisi onlarla kısa süreli de olsa oynayabilecek şekilde gelişmiş bir bireydir.
4 yaş çocuğu rahatça zıplar, koşar, yürür, her fırsatta hareket etme ihtiyacını belirtir. El ve parmaklarını kullanmada bir hayli ustalık kazanmıştır. Kalem, fırça ve makası başarılı bir şekilde tutup kullanabilir. Büyük boydaki kağıtlara kalın kalem ve fırça ile resim yapmaktan hoşlanır.
5 yaş çocuğu giyinmek, yemek yemek, saç taramak, yıkanmak konusunda artık iyice ustalaşmıştır. Ayakkabısını giyebilir, biraz zorlukla olsa da düğmelerini ilikleyebilir.
6 yaş çocuğunun süt dişlerinin de değişmeye başladığı bu yaşta, bulaşıcı hastalıklara karşı duyarlılığı artar. Bedenini daha iyi kontrol edebilir. Koşmak, kaymak, müzik eşliğinde dans etmek ve şarkı söylemekten hoşlanır. Kendi kendine giyinip soyunabildiği gibi, kendi kendine tuvaletini yapayı ve kendini temizlemeyi başarır.
Beyin birinci yılda %75, altıncı yılda %90 ve onikinci yılda %100 ağırlığına ulaşır. Buda merkezi sinir sisteminin gelişmesiyle birlikte, davranışlardaki değişiklikleri destekler. Bu gelişme çocuğun okula başlama yaşını da ifade eder.
Bu dönemde çocuğa bol bol uyarıcı verilmeli, dokunma, ses, göz gibi bütün iletişim şekilleri kurulmalı, faaliyetlerin kısa süreli olmasına ve çeşitlilik göstermesine dikkat edilmelidir. Faaliyetler, bir aktif bir pasif düzenlenmeli, evde çocukların hareketlerini engellemeden çevre düzenlemesi yapılmalı böylelikle negatif davranışların pozitife dönüştürülmesi sağlanmalıdır.

ZİHİNSEL GELİŞİM;
2 – 7 yaş arasında çocuklar henüz işlemlerle düşünemezler yani bilgiyi temel ve mantıksal biçimlerde şekillendiremez ve dönüştüremezler. Düşüncesi hareketlerde bağımsız hale gelen çocuk, imgeler ve sembollerle düşünür, nesne ve olayların temsilini oluşturur. Sembolik düşünce vardır. Yani çocuk bir şeyi başka bir şeyle canlandırabilir. Sembolik düşüncenin doğmasıyla hayal dünyası gelişmeye başlar. Canlı – cansız, rüya – gerçek ayırımları birbirine karışabilir. Cansız nesnelerle konuşmalar görülebilir. Sebep – sonuç ilişkilerini kurmayı başaramayan çocuklar, nesnelerin görüntülerinin etkisi altında kalırlar ve yargılarında yanılırlar. Çünkü korunum henüz gelişmemiştir.
Dört yaşlarında çocuk kendini başkalarının yerine koyamaz, başkalarının görüş açılarıyla düşünemez. Kendi görüşleri en doğru görüştür. Örneğin; “ niçin kar yağıyor? “ şeklindeki bir soruya “ çocukların oynaması için “ cevabını verebilir.
Bu dönem çocuğunda görülen önemli düşünce özelliklerinden biride özelden özele akıl yürütmedir. Örneğin; kahvaltıda her gün omlet yiyen bir çocuk, omlet yemediği gün kendini kahvaltı yapmamış sayabilir.
Altı yaş çocuğu mantıklı ve her şeyle ilgili olduğu için okuldaki sorumluluklardan da hoşlanır. İyi bir okul, altı yaş çocuğu için son derece yararlıdır. Öğrenmeye isteklidir. Okuldaki eğitim ona öğrenme, kendisini geliştirme fırsatı verebilir. Düşünce açısından realisttir, çocuk kendisine bildirilen kurallar veya konulan yasaklar karşısında da sık sık neden sorusunu sorar.

DİL GELİŞİMİ;
1.5 – 2 yaş arası çocuklar iki kelimeyi arka arkaya söyleyerek cümlecikler kurmaya çalışır. İki yaşından sonra ise iki kelimeyi birleştirerek basit cümleler kurmaya başlarlar. Önceden söylenmiş konuşmaları tekrarlarlar. Gramer kuralları basit biçimleriyle de olsa görülmeye başlar.
2.5 yaş civarında kelime hazineleri ortalama 300 civarındadır ve gramer yapısı da hızla gelişmektedir. Edatları anlar ( içinde, altında, kadar, bile v.b.) ve konuşmalarında zamirler ( ben, sen, o ), çoğul ve çekim eklerini de kullanır.
2.5 – 4 yaş arasında sürekli soru sormak ve konuşmak ister. Bu dönemde çocuk, çok şey söylemek isteyip de sözcükleri hemen bulamadığı için zaman zaman konuşmanın akıcılığında bir tutulma görülebilir.
4 yaşına ulaştığında çocuk, aralarında neden, sonuç, zaman, şart, yer ilişkileri bulunan bileşik anlamları tek cümlelerle anlatabilmektedir. Olaylar öncelik, sonralık sırasına dizilmekte, geçmiş, gelecek ve şimdiki zaman ayırımlarına kavuşmaktadır.
Çocuklar 5 yaşlarında artık duygularını, isteklerini rahatça ifade edebilecek karmaşık bir gramer yapısını kullanabilecek duruma gelmişlerdir. Yaklaşık 2000’i geçen kelime hazinesi oluşur. Ancak bu aktif değil pasiftir. Fakat yinede çocuklar arasında bireysel farklılıklar görülebilir.
Çocukla bol bol konuşulması ve dinlemesini sağlamak, onu konuşturmak ve dinlediğini hissettirmek, oyunlar, şarkılar aracılığı ile dil gelişimini desteklemek gerekmektedir. Tiyatro, sinema v.b. gibi yerlere gidilmesi de dil gelişimini desteklemek açısından önemlidir.

DUYGUSAL GELİŞİM;
2 – 6 yaş arasındaki çocuk bağımsız davranır. Kendi işini kendisi yapmak ister (yemek yeme, giyinme v.b.). annesine ihtiyacı yokmuş gibi davranır, ancak zor durumda kalınca da annesinden yardım ister.
3 – 4 yaşlarından itibaren çocukta merak, cesaret, yarışmacılık duyguları artar. Ancak çevresi tarafından kabul edilemez dürtülerini, duygularını ve fantezilerini kontrol altına alma çabasındadır.
Bu dönemde en önemli problemlerden biri tuvalet eğitimidir. Dikkat edilmesi gereken şey çocuğun gerek kendi bedenine gösterdiği ilgiler, gerekse tuvaletle ilgili problemlerinde suçlayıcı tavırlar sergilemekten kaçınılmalıdır.
5 yaşındaki çocuklar duygusal yönden oldukça dengeli görünseler de zaman zaman karanlıktan, kaybolmaktan v.b. korkabilirler ve neden korktuklarını anlamakta da güçlük çekebilirler. Bu durumda çocukla ilgilenmek ve onu sakinleştirmeye çalışmak en uygun yoldur.
Diğer çocuklarla oldukça başarılı biçimde oynayabilen 5 yaş çocuğu, yetişkinlerle ilişkilerinde de başarılı ve mutludur. Evde ve okulda ki kuralları daha iyi anlar ve uygular. Zaman zaman tedirginlik ve küskünlük gösterse de bu tür davranışlar daha çok çocuk yorgun, uykusuz veya hasta olduğunda ortaya çıkar.
6 yaş okul öncesi dönemin sonu, okul döneminin başlangıcı, gelişimdeki kritik dönemlerden de biridir. Çocuk son derece meraklıdır, çevresindeki her şeye ilgi duyar. Bazen bu ilgi ve merakı annenin şikayetlerine konu olabilecek ölçüde etrafın dağılmasına ve bazı zararlara yol açabilir. Yeni deneyimler kazanma konusunda çok istekli olmasına karşın, yetişkinin bu sıralarda yakın bir yerlerde bulunmasını da ister.
6 yaş çocuğu pek çok şeyden korkmaz ama, hayali durumlardan, 5 yaşındakilerden daha çok endişe duyar. Çocuk hırsızdan, cadılardan, hayaletlerden v.b. korkar, işittiği öykülerden veya seyrettiği filmlerden etkilenebilir. Kabus görerek uyandığında gördükleri hakkında iyi bilgi verebildiği için, anne babanın kendisine yardımcı olması da kolay olur.
Çocuğun başarı duygusunu tatması sağlanarak yapabileceği basit sorumluluklar verilmelidir. Çocuğa ceza vermek yerine ödüllendirme ve ödülden mahrum bırakma yöntemi kullanarak duygusal zedelenmeleri önlemek gerekmektedir. Özellikle olumlu davranışların ödüllendirilmesi duygusal gelişimde çok önem taşımaktadır. Burada dikkat edilmesi gereken en önemli şey mümkün olduğu kadar maddi ödülden kaçınıp, sözel veya dokunsal ödüllendirmeyle çocuğu desteklemektir.

SOSYAL GELİŞİM;
2 yaş çocuğu aile dışındaki bireylerle ilişki kurmaya ve kendi yaşıtlarıyla birlikte olmaktan zevk almaya başlar. Böylece uyum ve iş birliği gelişmektedir. Çok sayıda çocukla olan iletişim sosyal gelişimi destekler. Bu dönemde çocuk büyüklerinin sözlerini dinlemez, tersini yapar, hareketleri kısıtlandığında sinirlenir, çevresinden yardım istemez, kendi başına başarmaya çalışır. Olumsuzluk (negativizm) adı verilen inatçılık ve karşı çıkmalar anneler için endişe kaynağıdır.
3 yaşına girdiğinde çocuk, daha dengeli ve olumlu bir birey haline dönüşür. Grup halinde oynamaya, oynarken diğerleriyle konuşmaya başlar.
5 yaş çocuğu çevresine karşı dostça bir yaklaşım içindedir. Sorumluluk üstlenmekten hoşlanır ve başladığı işi bitirmeyi sever. 6 yaşına doğru işbirliği, dostluk, sempati, rekabet, kavga, ağız dalaşı gibi bir dizi toplumsal davranış örüntüsü içine girer. Yaşadığı kültürel çevreye uyum göstermeyi başarmıştır. Yani yüksek derecede toplumsallaşmıştır.
Çocuğa sevgiyi somut bir şekilde hissettirmek, istenmeyen bir hareket yaptığında hemen cezalandırmak yerine çocuğun kendisini değil yanlış davranışını eleştirmek gerekir. Ona daha iyi nasıl davranacağı gösterilebilir. Böylelikle sosyal gelişimi desteklemek daha kolay hale gelir.
HER ŞEY ÇOCUKLARIMIZ İÇİN…

HALE MENGÜKAAN
Çocuk Gelişimi ve Eğitimi Uzmanı