Yöntem olarak Hegel’in idealist diyalektiğinin yasaları nelerdir?
Yöntem kısaca bir yol olarak,bir araştırma planı olarak ,düşüncede bir tutum olarak tanımlanır. Bu tanımları biraz açarak diyebiliriz ki yöntem ,bir bilimin amacına ulaşmasını sağlayan zihinsel tutumların ve düşünsel girişimlerin bütünüdür. Hegel,evrendeki olayları anlamak ve onların oluşlarını açıklamak için ,evrendeki her şeyin karşılıklı ilişkiler içinde bulunduğu düşüncesinden hareket ederek,uygulamasını istediği diyalektik yöntemin yasalarını şöyle sıralamaya ve açıklamaya çalışmıştır: 1)Bütünlük yasası,2)Hareket yasası,3)Çelişme yasası,4)Niteliksel değişme yasası.
Bu yasalar Hegel’in ,idealizminde temellendirdiği ,diyalektik gelişme yasalarıdır. Biliyoruz ki , Hegel’e göre doğa,tarih,toplum, insanlar ve insanların bütün yaptıkları,kısacası,varlık ve varlıktaki her şey,evrensel düşüncenin gelişmesinin tek tek görünümü ya da cisimleşmesidir. Bu Hegel’e göre ,mutlak varlık olan evrensel düşüncenin ,farklılaşarak ve çelişerek ,tek tek gerçekler haline gelmesi demektir ve bu gerçekleşme,diyalektik bir gelişme sonucudur. Her gerçek,gerçekleşinceye kadar tez-antitez-sentez gelişmesinden geçmiştir. Şu halde her sentez ,yeni bir gerçektir;bu yeni gerçek ,nitel bir değişmedir;yani tez ve antitezin nicel bir toplamı,nicel bir çıkarması değildir. Ve her sentez ,yeni bir tezdir ve yine her tez ,içinde karşıtını taşıyan şeydir. Karşıtlıklar hareketin kaynağıdır ve Hegel’in kabul ettiği hareket ,düşünce içinde geçen bir harekettir;o,hareketi soyut olarak ve soyut bir biçimde ele alır. Düşünceden başlayarak bir düşünme ve eylem yöntemi bulmuştur.
1)Bütünlük yasası:
Bu yasaya göre,evren,birbirleriyle ilgisiz ,birbirlerinden ayrı ,birbirlerine bağımlı olmayan nesnelerin ,olayların rastgele bir yığın değil ,organik olarak bağlandıkları ,birbirlerini karşılıklı etkiledikleri,bağıntılı,birleşmiş bir bütündür. Bu yüzden diyalektik yöntem,evrenin hiçbir nesnesini,hiçbir olayını,kendisini çevreleyen nesnelerden,olaylardan ayrı olarak düşünmez.
2)Hareket yasası:
Bu yasaya göre evren ve evrendeki şeyler,bir durgunluk,hareketsizlik ,değişmezlik halinde değildir;tersine ,evren evrendeki şeyler,sürekli bir hareket ve değişme ,durmayan bir yenileşme ve gelişme halindedirler,evrende bir şey doğar ve gelişir ,bir şeyin birliği bozulur ve kaybolur. Bu yüzden ,diyalektik yöntem,evrendeki bütün şeyleri,yalnız birbirleriyle ilişkileri ve birbirlerini karşılıklı olarak etkilemeleri bakımından değil hareketleri, değişmeleri, gelişmeleri, doğmaları ,kaybolmaları bakımından da inceler. Bu ikinci yasaya ,’oluş yasası’ da denebilir. Yine bu yasaya göre önemli olan,şeylerin doğuşu ve gelişmeleridir ve varolan her şeyle birlikte bulunduğu için zaman,diyalektik gelişmenin tarihi olarak değerlendirilecektir; yani tarihsel bir evrim söz konusudur.
3)Gelişme yasası:
Bu yasaya göre evrendeki her şey,kendi karşıtına dönüşmektedir. Ve zaten her şey ,karşıtını kendi içinde taşımaktadır. Başka bir deyişle nesneler ve olaylar ,iç çelişmeler içerirler,çünkü hepsinin bir olumsuz yanı ,bir olumlu yanı vardır;hepsinin bir geçmişi ,bir geleceği vardır,hepsinin kaybolan ya da gelişen öğeleri vardır. Bu karşıtların savaşı,eski ve yeni arasındaki,kaybolan ve doğan arasındaki ,bozulan ve gelişen arasındaki savaş ya da gelişme sürecinin kendi özüdür;niceliksel değişmelerin,niteliksel değişmelere dönüşmesidir. Bu yüzden diyalektik yönteme göre,alttan üste gelişme süreci,olayların ahenkli bir evrimi düzeyinde gerçekleşmez.
4)Niteliksel değişme yasası:
Bu yasaya göre gelişme süreci,niceliksel değişmelerin niteliksel değişmelere dönüşmediği,basit bir büyüme süreci değildir. Gelişmede ,anlamsız ve belirtisiz niceliksel değişmelerden ,görünür ve köklü değişmelere,niteliksel değişmeler derece derece değil,birdenbiredirler ve bir durumdan başka bir duruma sıçramalarla geçerler. Bu değişmeler olumsal değil ,ama zorunludur;farkına varılmayan ve derece derece olan niceliksel değişimlerin birikiminin sonucudurlar. Bu yüzden diyalektik yöntem,gelişme sürecini dairesel bir hareket olarak ,basit bir tekrar olarak değil,ilerleyici ,yükselerek giden bir hareket olarak,eski niteliksel bir durumdan yeni niteliksel bir duruma geçiş olarak,basitten karmaşığa ,alttan üste giden bir gelişme olarak kabul eder.
Yukarıdaki dört yasanın açıklanış biçimi,doğruda doğruya Hegel’in yazdıklarında görülmüş bir açıklama biçimi değildir. Hegel’in açıklamaya çalıştığı ‘düşüncenin gelişme süreci’yle ilgili tutumunun,onun felsefesini inceleyenlerce dört yasada toplanmış,dört yasada açıklığa kavuşturulmuş biçimidir. Yine Hegel diyalektiğinde,bütünlük,hareket,çelişme ve niteliksel değişme yasaları,birbirlerini tamamlar. Çünkü bütünlük yasasından başlayarak,sırasıyla her yasanın kavranabilmesi,öteki yasalara bağlı olmayı gerektirmektedir. Şu halde Hegel diyalektiğinin yasalarının hiçbiri ,tek başına düşünülemez,tek başına ele alınamaz ,hepsi bir bütün içindedirler: Ve Hegel’in dört yasayla belirlenen idealist diyalektiğine göre,bir düşüncenin diyalektik olması için o düşünceye bu dört yasanın da eksiksiz olarak uygulanması zorunludur.
kaynak: 100 soruda sosyoloji
