MEMELİLER (MAMMALİA)
MsXLabs.org
Memeliler ikincilağızlı hayvanlardan kordalılar altfilumunun omurgalılar dalına giren bir sınıfıdır.Diğer omurgalı sınıflarından farkı, dişide bulunan ve yavruya süt vermeye yarayan meme bezleridir.Yaşayan 4.000 kadar memeli türünün 2/3'ünü kemiriciler oluşturmaktadır.Öbür omurgalıların tür sayısı daha fazladır, gerçekten de sürüngenlerin 6.000, kuşların 10.000, kemikli balıkların 20.000 türü bilinmektedir.Böcekler ise en az 750.000 türü kapsarlar.Eklem bacaklılar ve omurgasızlar filumları da memelilerden 5-10 kat kalabalık türleri kapsarlar.Memeliler aynı çevrede yaşamakta olan başka hayvanlardan sayıca çok daha az oldukları halde, gövdelerinin biçimi ve iriliğiyle hepsinden daha çok göze çarparlar.Bu nedenle de, yaşadıkları bölgelerin en iyi bilinen, üzerlerinde en çok inceleme yapılan hayvanlarıdırlar.Memeliler sınıfının en son evrim geçirmiş türlerinden biri olan insan, çevresel koşulları kendi yaşamına daha elverişli duruma getirmiştir.Memeliler, gerek tür, gerekse birey sayısı bakımından diğer sınıflardan çok az oldukları halde, günümüzde, geçmiş devirlere göre çok daha büyük bir kesinlikle doğaya egemen durumdadırlar.
Günümüzde yaşayan memeliler, tek delikliler (Yumurtlayıcı memeliler) , keseliler ve eteneliler (Embriyonlarını gerçek bir eten aracılığıyle besleyenler) olmak üzere üç altsınıfına ayrılırlar.Memelileri öbür sınıflardaki hayvanlardan ayıran birtakım özellikler vardır.Bunlardan biri meme bezleridir.Meme bezleri dişinin göğsünde, karnında ya da kasık bölgesinde ve yüzeyde bulunur ve yavruların doğumdan sonraki yaşantılarının ilk devresinde beslenecekleri sütü salgılarlar.Ter bezlerine benzeyen meme bezleri, belki de bunların değişimi sonucu ortaya çıkmıştır.Keseliler ile etenelilerdeki meme bezleri, meme ya da meme başı adı verilen oluşumlarda toplanmışlardır ve yavru bu bezlerde oluşan sütü emerek beslenirler.Tek deliklilerde meme yoktur, yavruların beslenmesini isteyen ana sırt üstü döner, yavru annesinin karın kesiminde bulunan özel bir çukura baskı yapınca, bu çukur süt dolar.Süt oluşumunu gebelik sırasında salgılanan hormonlar denetler.Erkeğin memeleri gelişmemiş durumdadır.
Memelilerin özelliklerinden biri de kıllarıdır.Hiç değilse yaşam çemberinin bir bölümünde kıl bulunur.Örneğin, yeni doğan balina yavrularının boğaz kısımlarında birkaç kıl bulunur.Bu kıllar, yavru büyüyüp erginleşince kaybolurlar.Her kıl uzamış gözesel bir ipliktir, bir deri torbacığı'ndan (Folikül) büyüme sonucu gelişmiş olan bu oluşumun ortasındaki gözeler hava doludur.Kıl folikülleri vücut yüzeyine tam dik bir durumda değil, belli bir açı yapacak biçimde gelişmişlerdir.Foliküller besleyen, yağlı salgısıyla kılları da parlatan yağ bezleridir.Genellikle, aynı hayvanda birden fazla kıl tipi bulunur.Bu değişik kıl tipleri gövdenin aynı yerinde bir arada bulunabildikleri gibi, değişik kısımlarda birbirinden ayrı olarak da bulunurlar.Örneğin postun yüzeyindeki kıllar kalın ve sık, bunların üzerinde bir kat oluşturanlar ise seyrek, kaba ya da dikensi dokudadırlar.Gövdenin aşağı kısımlarında bulunan kıllar yumuşak, renk maddesiz ve aşağıya doğru yöneliktir.Derideki kasların kasılması, kılları dikleştirebilir.Bazı kıllar sert ve bükülmez yapılıdırlar, sinir bakımından zengindirler.Bu tür kıllar, özellikle yüzde yer aldıklarında, dokunma organı görevi yaparlar.Kedinin bıyık kılları bu durumun iyi bilinen bir örneğidir.Memelilerde pula çok az rastlanır, kuştüyü ise hiç bulunmaz.
Sıcakkanlılık da memelilerin özelliklerinden biridir.Sürüngenlerle ilkel omurgalılarda gövde sıcaklığı, çevre sıcaklığına bağlı olarak değiştiği halde, memelilerde, çevre sıcaklığından etkilenmeden, 36 derece civarında durur.Böylelikle memelilerin çoğu, kurumsal olarak ,çevre sıcaklığı düşükken bile normal etkinliklerini sürdürmeye yeteneklidirler.Ancak birçok küçük yapılı memeli, gövdelerinin yüzeysel alanı ile hacmi arasındaki oran yüksek olduğu için, çevre sıcaklığından etkilenirler.Çevre sıcaklığının değişmesinin olumsuz etkilerinden korunmak için, ılıman kuşakların kimi memelileri kış uykusuna yatarlar.Sıcakkanlılık, memelilerin özelleşmesiyle ilgili temel bir mekanizmadır ve ancak metabolizmanın sürekli olarak aynı düzeyde kalmasıyla gerçekleşebilir.Vücut sıcaklığının korunabilmesi için, deri ile çevre sıcaklığı arasında bir ayrım elemanının bulunması gerekir.Bu eleman deri ile atmosfer arasında ısı iletmeyen bir tabakayı oluşturan kıldır.Kıl soğuk havada dikilerek, bu tabakanın kalınlaşmasını sağlar.Sıcak havada ise gövdenin fazla ısısı, ter bezleri aracılığıyle su kaybı ve buharlaşma sonucu atılır.Memelilerin bir başka özelliğini oluşturan ter bezleri, kıl folikülleriyle bağıntılı olmayan deri oluşumlarıdır.Gövde sıcaklığını sürekli olarak yüksek düzeyde tutabilen canlılar bu özellikleri nedeniyle ılıman, hatta çok soğuk bölgelerde dolaşabilir ve dış ortam sıcaklığı ne olursa olsun, vücut sıcaklıklarını kaybetmezler.Kimi memelilerde, özellikle tekdeliklilerde, sıcakkanlılık iyi gelişmemiştir.
Dişlerin çeşitliliği (Heterodont) memelilerin bir başka özelliğidir.Memelilerin dişleri çeşitli olup, birbirlerinden farklı görevler yüklenmişlerdir.Kesicidişler keski biçiminde olup ısırmaya, uzun ve sivri köpekdişleri delmeye, üzerlerinde sivri uçlar bulunan yassı yanakdişleri (Art ve ön azıdişleri) ise çiğnemeye yararlar.Kesicidişler çene kemiğinin ön kısmında, köpekdişleri köşelerde, yanakdişleri ise yan kısımlar boyunca yer almışlardır.Memelilerin bazılarında dişler sonradan düşebilir.Bazılarının ise bütün dişleri birbirine benzer biçimdedir.
ALT TÜRLER
• Yumurtlayan Memeliler (Prototheria) • Ekidne (Tachyglossidae) • Ornitorenk (Ornithorhynchus Anatinus) • Doğuran Memeliler (Theria) • Keseliler (Marsupialia) • Eteneliler (Eutheria) • Balinalar (Cetacea) • Böcekçiller (İnsectivora) • Çift Parmaklılar (Artiodactyla) • Deniz İnekleri (Sirenia) • Dişsiz Memeliler (Pilosa) • Etçiller (Carnivora) • Filler (Proboscidea) • Kemiriciler (Rodentia) • Kırsıçanımsılar (Hyracoidea) • Maymunlar (Primates) • Pangolin (Manis) • Tek Toynaklılar (Perissodactyla) • Tavşanımsılar (Lagomorpha) • Uçar Makiler (Cynocephalidae) • Yarasalar (Chiroptera) • Yer Domuzu (Orycteropus Afer)
Son düzenleyen Safi; 3 Şubat 2016 20:50
