Altay Dilleri

Altay Dilleri

Altay dilleri, sözcük dağarcığı, dilbilgisel yapı ve kimi ses özellikleri bakımından benzerlikler gösteren Türk, Moğol ve Mançu-Tunguz ailelerinin oluşturduğu dil öbeği. Birçok dilbilimci bu üç aileyi köken bakımından akraba sayar. Kırkı aşkın Altay dilini konuşanların sayısı 90 milyonun üstündedir. Öbeğin en tanınan dili Türkçedir.

Altay dilleri, Asya kıtasında çok geniş bir alan kaplayan çeşitli bölgelerle Avrupa’nın bazı kesimlerinde yaşayan halkların anadilleridir. Asya’da eski SSCB, Moğolistan, Çin, İran ve Afganistan gibi ülkelerin geniş kesimlerinde ve Türkiye’de Altay dilleri konuşulur. Bu dillerden bazılannın soyağacı tartışmalıdır ve gerçekten daha büyük bir dil ailesi oluşturup oluşturmadıklarına ilişkin sorular hâlâ yanıtlanamamıştır. Ama ister köken açısından isterse, yalnızca tarihsel bakımdan yakın olsunlar, adlannı Altay Dağlarından alan bu diller, sözü edilen üç temel dil ailesini içine alır.

Altay dillerinin özelliği, ünlülerin zenginliği ile ünlülerden ya da ünlü ve ünsüzlerden oluşan bileşimlerin yalnızca özgül durumlarda ortaya çıkmasıdır. Bu özelliğin sağladığı ses uyumu en çok Türk ve Moğol dillerinde farkedilir. Dilbilgisine ilişkin özellikler arasında, köklere sonek ekleyerek sözcük oluşturma, yani bitişim sayılabilir. Eklenebilecek soneklerin düzenini belirleyen özgül kurallar vardır. Bu dillerde, tanımlık ve cins aynmı yoktur. Sözdizim kuralları çok farklı olan üç Altay dil ailesinin gene de ortak özellikleri vardır. Mançu-Tunguz dilleri sözdizim kuralları yönünden Türk ve Moğol dillerine göre çok daha serbesttir. Üç dil ailesi içinde sözcük dağarcığı bakımından en belirgin ilişki, Türk ve Moğol dilleri arasındadır.

Altay halklannın önce Tibet ve Çin arasında, kuzeyde Sibirya’ya kadar uzanan bir bölgede yaşamış olduklan sanılır. Bu göçebe halklardan Türk ve Moğollann, Mançu-Tunguzlara oranla çok daha uzak yerlere eriştikleri kesindir. Altay dillerine ilişkin ilk kayıtlar. İS 8. yüzyıla aittir. Bu nedenle söz konusu dillerin önceki dönemlerinin karşılaştırmalı olarak incelenmesi çok güçtür. Değişik yazı sistemlerinin kullanılmış olduğunu gösteren kanıtlar vardır. Bunlardan ilki Türk kavimlerine aittir ve Sami kökenli olduğu sanılmaktadır. Türk dillerine ait en eski kayıtlar olan Orhun Yazıtları, İç Asya kökenlidir. Moğol dillerine ilişkin ilk kayıtlar 1225’ten kalmadır; önemli bir belge olan Moğolların Gizli Tarihi de aynı yüzyılda yazılmıştır. Mançu-Tunguz ailesinden yalnızca Mançu diline ait kayıtlar vardır. En eski belge 17. yüzyıldan kalmadır ve Çin’de, o dönemden 20. yüzyıla değin sürecek olan güçlü Mançu egemenliğini yansıtır.

I. Dünya Savaşı’ndan sonraki dönemde Altay dillerinde çarpıcı değişiklikler olmuştur. Savaş sonrasında yeni siyasal birimler kurulmuş ve bunlann yaşaması için dillerinde yazı reformlan yapılması kaçınılmaz olmuştur. Halkın okuma yazma bilmediği yerlerde yeni yazı dillerinin geliştirilmesi gerekmiştir; örneğin Moğol ailesinden Buryat dilinin bir edebiyat dili olarak gelişmesi 1930’ları bulmuştur. Altay dillerinin konuşulduğu ülkelerin tümünde dilleri geliştirmek ve sağlamlaştırmak amacıyla uygulamalara girişilmiştir. Moğolistan, eski SSCB ve Türkiye’de sağlanan değişmeler bugün özellikle belirgindir.

kaynak

MsXLabs Üye Girişi