Sudan ve Sudan Tarihi

Sudan
MsXLabs.org & Morpa Genel Kültür Ansiklopedisi

(Fr.: Soudan, İng.: Sudan), Kuzeydoğu Afrika'da devlet. Mısır, Kızıldeniz, Etiyopya, Kenya, Uganda, Zaire, Orta Afrika Cumhuriyeti, Çad ve Libya ile sınırlanır; 2.506.000 km2 yüzölçümüyle Afrika'nın en geniş ülkesidir. Nüfusu 28.527.000 (%58 zenci, %33 Arap), başkenti Hartum; öteki kentleri Kuzey Hartum, Port Sudan, Vadi Medani, El Obeyd, El Faşer, Atbara'dır. Resmî dili Arapça, çoğunluğun dini Müslümandır.

Kuzeyden güneye şu doğal bölgeler sıralanır:

a) Bahrülgazal bölgesi sıcak ve nemlidir. Doğuda Etiyopya ve güneyde Doğu Afrika önünde yayılan alçak, bataklık bir arazidir.

b) Merkezde (Malakal ile Hartum arası), Etiyopya Dağları ile batıda Darfur arasında kalan ovalar ülkenin en zengin ve kalabalık bölgesidir.

c) Kuzeyde Nübye Çölü Kızıldeniz kıyısına kadar iner. Bu bölgede nüfus Nil vadisinde toplanmıştır. Sudan tarım ve hayvancılık ülkesidir; sanayi çok önemsizdir.

Baş ürünü pamuktur ve Afrika'da üretim bakımından Mısır'dan sonra ikinci yeri alır. İhracatın değerce %44 kadarını da pamuk sağlar. Zamk, yerfıstığı, susam, hurma öteki ürünlerdir. İhracatının büyük bölümü Kızıldeniz kıyısındaki Port Sudan limanından yapar. İlk çağlardan beri yerleşilmiş bir ülke olan Sudan, yüzyıllar boyunca yerli krallıklar tarafından yönetilmiştir. 18. yüzyılda Kordofan ve Darfur'da Araplar, güneyde de çeşitli kabileler hâlinde zenciler yaşamaktaydı. Mısır Hıdivi Mehmet Ali Paşa 1821'de Sudan'ın fethine girişti. 1830'da Hartum kuruldu ve bu arada Müslümanlık ülkenin geniş kısmına yayıldı. Daha sonra Hıdiv İsmail Paşa döneminde Sudan'da kanlı bir isyan baş gösterdi (1881). Sudanlı Muhammet Ahmet Abdullah kendini mehdi ilân etti. 1895'te Hartum'u ele geçirerek İngiliz valisini öldürdü, daha sonra kendisi de öldü. 1898'de İsyancılar İngilizlere yenildiler. İngilizler Kitchner komutasında Sudan'ı işgal ederek 1899'da bir İngiliz-Mısır ortak yönetimi kurdular. Sudan ancak 1956'da bağımsızlığını kazanabildi. Ülkenin en önemli iç sorunu güneydeki zenci Sudanlılar ile orta ve kuzeydeki Arap kökenli Sudanlılar arasında zaman zaman kanlı çarpışmalara neden olan anlaşmazlıklardır. 1969'da kansız bir darbeyle parlamenter döneme son verildi. Darbeyi düzenleyenler Sudan Demokratik Cumhuriyeti'ni kurduklarını ilân ettiler. Yeni rejimin kuvvetli adamı Cafer el Numeyri'ydi. Numeyri aynı yılın ekim ayında başbakan oldu. Ülke içinde yürütülen anti-komünist kampanyalara karşın sosyalist ülkeler ve SSCB ile ilişkiler sürdürüldü. 1972 ve 1973'te Numeyri'ye karşı darbe girişimleri yapıldı. 1973'te yürürlüğe konan anayasayla tek parti sistemi getirildi ve muhalefet yasadışı ilân edildi. 1976'daki başarısız bir darbe girişimi daha oldu. 1977'de Numeyri tekrar cumhurbaşkanı seçildi. Ocak 1980'deki seçimlerin ardından Numeyri altı yıllık bir süre için Sudan Sosyalist Partisi'nin başkanlığına yeniden seçildi. Dış borçlardaki büyük artış sonucu Sudan, IMF'nin sıkı denetimini kabul etmek zorunda kaldı. 1983'te ülkenin güneyini üç bölgeye ayırma kararı yeni bir silâhlı ayaklanmaya yol açtı. Numeyri iktidarda kalabilmek için tutucu Müslümanların desteğini aradı. Şeriat yasalarını yürürlüğe koydu (Eylül 1983). Hristiyan ve animistlerin çoğunlukta olduğu G. Sudan'da bu uygulama tepkiyle karşılandı. Albay John Garang komutasında Sudan Halk Kurtuluş Ordusu gerilla savaşı başlattı. Bunun üzerine Nisan 1984'te sıkıyönetim ilân edildi. 1985'te %90 devalüasyona gidildi, ülkede genel grev başladı ve 6 Nisan'da askerî darbe yapıldı. Çeşitli partilerin, sendikaların oluşturduğu ittifak askerî yönetime bir muhtıra vererek en kısa zamanda sivil yönetime dönülmesini, G. Sudan'da özerk yerel hükümet kurulmasını, seçimle gelecek meclisin yeni anayasayı hazırlamasını istedi. Nisan 1986'daki seçimlerden sonra sivil yönetime geçildi. Dr. Sadık el-Mehdi başkanlığında bir koalisyon hükümeti kuruldu. Yeni hükümet İslâmi vergi sistemini kaldırdı. 1985'te baş gösteren kıtlık özellikle güneyde yayılarak 2-3 milyon kişi açlıkla karşı karşıya geldi (Ağustos 1986). Kasım 1988'de SHKO'yla anlaşma yapılarak iç savaşa son verildi. Ancak ülkedeki sorunlar son bulmadı. 30 Haziran 1989'da General Ömer Hasan El Beşir liderliğinde bir askerî darbe daha yapıldı. Hasan El Beşir, anayasanın askıya alındığını, meclis ve bakanlar kurulunun feshedildiğini bildirdi. Darbeden sonra kurulan Ulusal Kurtuluş Devrimi Konseyi'nin de başkanı oldu. General Ömer Hasan el-Beşir'in yönetiminde İslâmî bir yönetim geçti. Şeriat hukukunu temel alan yeni ceza yasası, 1991'de Müslüman çoğunluğun yaşadığı bölgelerde yürürlüğe girdi. 1992'den itibaren ordu, güneydeki Albay John Garang'ın yönettiği ayaklanmayı bastırmayı başaramdı. Güney halkı açlıktan yoğun bir şekilde etkilendi. 1989'dan beri iktidarda olan General Ömer el-Beşir, 1996'daki seçimleri yeniden kazandı.

MsXLabs Üye Girişi