MAHMUT II

(1784 İstanbul - 1839 İstanbul)
MsXLabs.org & MORPA Genel Kültür Ansiklopedisi

Osmanlı padişahı. I. Abdülhamit'in oğludur. Aslında III. Selim'i yeniden tahta çıkarmak için İstanbul'a gelip Topkapı Sarayı'nı basan Alemdar Mustafa Paşa tarafından, bu olaylar sırasında III. Selim'in ölmesi üzerine tahta geçirildi (1808). Bir süre sonra kendisini tahta çıkarmış olan sadrazam Alemdar Mustafa Paşa'nın yeniçeriler tarafından öldürülmesine göz yumdu. Bundan sonra, tehlikeli olmaya başlamış ve giderek esnafın temsilcileri durumuna gelmiş olan yeniçerilere karşı harekete geçti. 1826 yılında Vak'ayi Hayriye denilen olayla yeniçeri ocağı ortadan kaldırıldı ve arkasından da yeniçerilerle yakın ilişkisi nedeniyle Bektaşî tarikatı yasaklandı.

1826'dan II. Mahmut'un ölümüne kadar (1839) geçen süre ise, bir dizi yeniliğin yapıldığı dönem oldu. Bunların başlıcaları şunlardır: Kaldırılan yeniçeri ordusunun yerine Asakir-i Mensure-i Muhammediye adıyla yeni bir ordu kuruldu. Askerî eğitim alanındaki en önemli yenilik ise, Harbiye ve Askerî Tıbbiye'nin kuruluşudur. Yönetim alanında, Divanıhümayun kaldırıldı ve onun yerine bugünkü kabine sisteminin temelleri atıldı; Meclisi Valayi Ahkâmı Adliye, Darı Şurayı Babıali, Darı Şurayı Askerî gibi, bir kısmı bugün de var olan ve devlet yönetiminde çok önemli yerleri olan kurumlar oluşturuldu. Kişi malına devletçe el konulması (müsadere) geleneği kaldırıldı.

Eğitim ve kültür alanında yapılan yeniliklerin başında ise ilköğretim zorunluluğunun konulması gelir. Bunun yanında "Rüşdiye" adlı altında ortaokullar ve memur yetiştirmek üzere iki okul açıldı. Din kurallarına bağlı olarak eğitim yapan okullar ve medreselerin yanı sıra Batı'nın eğitim ilkelerine uygun olarak açılan bu okullar, bir yandan eğitmede yenileşmeyi getirirken, öte yandan da toplumda kültür ikileşmesi gibi önemli bir sorunu başlatmış oldu. 11 Kasım 1839'da "Takvimi Vekayi" adıyla ilk Türkçe gazete yayımlanmaya başladı. II. Mahmut dönemine dek Avrupa dillerini bilen Osmanlı devlet adamları çok azdı. Başka devletlerle ilişkilerde genellikle Rum çevirmenler kullanılırdı. Bunun zararları görüldüğü için, Avrupa dillerini bilen memur yetiştirmek üzere 1821'de "tercüme odası" açıldı. II. Mahmut devrinde yapılan bir değişiklik de askerler ve diğer devlet memurlarına fes, setre, pantolon giydirilmesidir. Halk ise dilediğini giymekte serbest bırakıldığından halk için bu dönemden sonra "başıbozuk" deyimi kullanılmaya başlandı.

Öte yandan, II. Mahmut dönemi, siyasî alanda başarıdan çok başarısızlıklarla doludur. Bu dönemde Balkanlar'da ve Arap ülkelerinde ulusal ayaklanmalar birbirini izledi. Bunların başında 1804'te başlayan Sırp ayaklanması gelir. Bu ayaklanma 1830'da içişlerinde bağımsız bir Sırp Beyliği'nin kuruluşuyla sonuçlandı. Sırp ayaklanmasını 1821'de Mora'daki Yunan ayaklanması izledi. 1829'da Mora'da bağımsız bir Yunan devleti kuruldu. 1805'te Mehmet Ali Paşa'nın Mısır'a vali olarak atanmasıyla başlayan gelişmeler, Mısır'ın biçimsel olarak Osmanlı Devleti'ne bağlı bir eyalet durumuna gelmesi ve Mehmet Ali Paşa soyunun buradaki egemenliğine boyun eğilmesiyle sonuçlandı. II. Mahmut, saltanatının son günlerinde, Londra Büyükelçisi Mustafa Reşit Paşa'nın ön ayak olmasıyla İngiltere ile Baltalimanı Antlaşması'nı imzaladı.