Montrö (Montreux) Boğazlar Sözleşmesi
Montrö Boğazlar Sözleşmesi, Türk boğazlarından geçiş rejimini ve boğazlar bölgesinin güvenliği işlerini düzenleyen sözleşmedir.
Montreux (Montrö) Boğazlar Sözleşmesi (20 Temmuz 1936) Osmanlı Devleti’nin gücünün zayıfladığı dönemde, Rusya’nın güçlenmesi ve sıcak denizlere inmek istemesi, Boğazlar sorununu ortaya çıkardı. Sanayi İnkılabı’nın ardından ortaya çıkan üretim fazlalığı, pazar sorunu, hammadde ihtiyacı, sömürgeci devletler açısından Boğazlar’ı oldukça önemli kılıyordu. 30 Ekim 1918’de imzalanan Mondros Ateşkes Antlaşması ile Osmanlı Devleti, Boğazlar üzerindeki denetimini kaybetmiş, Boğazlar’ın denetimi İtilaf Devletleri’nin eline geçmişti. Milli Mücadele’nin kazanılması ve Mudanya Ateşkes Antlaşması’nın imzalanması ile İtilaf Devletleri Boğazlar’ın denetimini Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükûmeti’ne bıraktı. Lozan Antlaşması’nda en önemli konulardan biri de Boğazlar sorunuydu. Bunun için bu sorunu çözmek epey zaman aldı. Lozan Antlaşması’na göre, Türkiye’nin Çanakkale ve İstanbul Boğazları’nın her iki kıyısında 20 km’lik bir alanda asker bulundurması ve askeri tesis yapılması yasaklanmıştı. Boğazlar’dan geçişi de başkanının Türk olduğu bir uluslararası komisyon denetleyecekti. Bu maddeler, Türkiye’nin Boğazlar üzerindeki egemenliğini sınırlandıran hükümlerdi. Türkiye, Boğazlar’la ilgili bu hükümleri kabul ederken, güvenlik konusunda Milletler Cemiyeti’nin etkili olacağına ve Avrupa’da silahsızlanmanın gerçekleşeceğine inanmıştı. Ancak Türkiye’nin beklentileri gerçekleşmedi. Çünkü 1933’ten sonra başta İtalya, Japonya ve Almanya olmak üzere dünya devletleri silahlanmaya başlamıştı. Bunun üzerine Türkiye, 17 Nisan 1935’te Dışişleri Bakanlığı aracılığıyla Milletler Cemiyeti’ne başvurarak Boğazlar’da asker bulundurma hakkına sahip olmak istediğini bildirdi. Fakat, Rusya’nın dışındaki diğer devletler (İtalya, İngiltere, Fransa) bu isteğe olumlu bakmadı Çok geçmeden İtalya Habeşistan’a, Japonya Mançurya’ya saldırdı. Almanya asker bulundurmaması gereken Ren bölgesine girdi. Japonya Milletler Cemiyeti’nden çıktı. Milletler Cemiyeti bu durumları önleyemedi. Bu gelişmeler Türkiye’nin güvenliğini yakından ilgilendirdiği için Türkiye, Lozan Barış Antlaşması’nın Boğazlar üzerinde getirmiş olduğu kısıtlamaların kaldırılması isteğini yineledi. Lozan Antlaşması’nı imzalayan devletlere 10 Nisan 1936’da birer nota göndererek savunması ve egemenlik haklarının korunması bakımından bu durumun düzeltilmesini istedi. Balkan Devletleri de Türkiye’nin bu isteğini desteklediler. Bunun üzerine İtalya’nın dışında, Lozan Antlaşması’na imza atan devletler, Boğazlar konusunda görüşmeyi kabul ettiler. Boğazların statüsünü belirlemek üzere 22 Haziran 1936’da İsviçre’nin Montreux (Montrö) kentinde bir konferans toplandı. Görüşmeler sonunda 20 Temmuz 1936’da Montrö Boğazlar Sözleşmesi imzalandı. Montrö Boğazlar Sözleşmesi’nin Maddeleri
1-Boğazlar Komisyonu kaldırıldı. Bu komisyonun görevleri tamamıyla Türk Devleti’ne verildi. 2-Boğazların her iki yakasındaki askersiz alan uygulaması kaldırıldı. Türkiye’nin burada asker bulundurması ve tahkimat yapması kabul edildi. 3-Yabancı ticaret gemilerinin Boğazlar’dan serbestçe geçebilecekleri kabul edildi. Buna karşılık, yabancı savaş gemilerinin geçişleri sınırlandırıldı. Boğazlar’dan geçmek isteyen yabancı savaş gemilerinin 15 gün önceden Türkiye’den izin alması kararlaştırıldı. 4-Türkiye, savaşa girer veya savaş tehlikesi ile karşılaşırsa yabancı savaş gemilerinin Boğazlar’dan geçişi Türkiye’nin takdirine bırakıldı. Montrö Sözleşmesi’nin Sonuçları ve Önemi
Montrö Sözleşmesi’nin imzalandığı günün gecesi, Türk ordusu Boğazlar bölgesine girdi. Böylece Boğazlar üzerinde, Türk hâkimiyetini sınırlandıran Lozan Barış Antlaşması’nın maddeleri ortadan kalktı. Türkiye, Boğazlar üzerinde tam egemenlik hakkını kazandı. Türkiye, Montrö Sözleşmesi ile büyük bir siyasi zafer kazanmış oldu. Çünkü Türkiye’nin Boğazlar’da asker bulundurması ile Doğu Akdeniz’deki durumu güçleniyor; milletler arası güç dengesinde önemi artıyor, dünya devletleriyle olan dostluğu daha da değer kazanıyordu. Montrö Sözleşmesi ile Sovyetler Birliği, Karadeniz kıyısındaki sınırlarını güvenceye almış oldu. Bu durum Türkiye ile Sovyetler Birliği arasındaki ilişkilerin gelişmesini sağladı. Boğazlar’ın stratejik önemi günümüzde daha da arttı. Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra, eski Doğu Bloğu ülkelerinin (Rusya, Ukrayna, Bulgaristan, Romanya) Batı ile ilişkileri giderek artmaya başladı. Bu ülkelerin, Batı ile ilişkilerinde Boğazlar, yeniden büyük önem kazandı. Çünkü petrol ve gıda başta olmak üzere pek çok ürün gemilerle boğazlardan geçmektedir. Batıya açılan en önemli kapı Boğazlar’dır. Son düzenleyen Safi; 19 Temmuz 2016 14:58
"İnşallah"derse Yakaran..."İnşa" eder YARADAN.
