ADIYAMAN
MsXLabs.org & Büyük L.
ADIYAMAN (02), U.-U. Anadolu ooı- gesinde il; 513 131 nüf. (1990). 7 871 km2; 9 ilçe; 15 bucak; 355 köy. Merkezi Adıyaman, 100 044 nüf. (1990). Gaziantep bölge idare mahkemesi'ne bağlı.
Adıyaman toprakları, Güney-doğu To- roslar'ın batı kesimiyle dağların eteklerinden Fırat nehrine değin uzanan platolara yayılır. Kuzeydeki çok engebeli kesimde, 2 500 m'yi aşan dağlar yükselir (Kar- lıkdağ 2 583 m, Akdağ 2 510 m). Yer yer seyrek meşe ormanıyla kaplı dağlar, doğuda Fırat nehriyle derin boğazlar oluşturur. Dağların güneyinde Fırat'a doğru hafif bir eğimle alçalan ve genellikle bozkır görünümünde olan 600 - 800 m yükseklikteki yaylalar uzanır. Fırat nehri ile kuzeydeki dağlardan inen kollarıyla ilin batısında bir dizi gölün sularını boşaltan Aksu ırmağı, il topraklarından geçer, ilin G.- D. 'sunda geniş bir alan, tarihi Samsat kasabası da dahil, G.-D. Anadolu Projesi (GAP) gereği boşaltılmaktadır.
Adıyaman ilinin nüfus yoğunluğu ortalama 56 kişiyle Türkiye ortalamasının altındadır. Başka bölgelere göç etmesine karşın ilin nüfus artış oranı oldukça yüksektir (Yaklş. %35). Köylerden kasabalara göç olmakla birlikte kentleşme hızı düşüktür. Halkın yaklaşık % 64'ü kırsal yerleşmelerde yaşar; tarım ve hayvancılıkla uğraşır. Başlıca tarım ürünleri, başta tahıl olmak üzere pamuk ve tütündür. Çok sayıda küçükbaş hayvan beslenir. İl sınırları içinde krom ve bakır yatakları vardır. Kâhta dolaylarında petrol de üretilir. Kente ulaşım kara ve demiryoluyla sağlanır Malatya- Fevzipaşa demiryolu üzerindeki Gölbaşı istasyonu önemli bir ulaşım merkezidir. Karayolları, toprakların engebeli olması nedeniyle azdır.
ADIYAMAN, esk Hısmmansur, Adıyaman ilinin merkezi kent. Malatya’nın 174 km G.'inde, Gaziantep’in 153 km K - D.'sunda, Ankara’nın 769 km G- D.'sunda; 100 044 nüf. (1990).
• COĞRAFYA. Uzun süre, 10 000 dolayında nüfusu, elverişsiz ulaşım koşullarıyla yerel bir ticaret merkezi ve küçük bir kasaba olarak kaldı. İl merkezi olduktan sonra nüfusu hızla artarak 50 000'i aştı vş orta büyüklükte bir kent görünümü kazandı. Günümüzde karayollarıyla öteki bölgelere ve 66 km’lik bir yolla batısındaki Gölbaşı istasyonunda demiryolu şebekesine bağlandı.
• TARİH. Adıyaman'ın antik Perre* kentinin yerine geçmiş olması olasıdır. Bölgeye i.0.1650 - I.Û.1340 arası Hititler egemendi. Bunu, sırasıyla Hurri, Mitanni, Kummuh krallığı, Babıl, Urartu, Asur egemenlikleri izledi. Asur devleti yıkıldıktan- sonra, önce Med, sonra Pers egemenliğine girdi. Pers egemenliği, İskender’in doğu seferine kadar (İ.Ö. 333) sürdü. İskender'in ölümünden sonra Selefkiler'in payına düştü. Bölgede yönetim İ.Ö. 69 - İ S. 72 arası Kommagene krallığındaydı.
İ S. 72'de imparator Vespasianus bölgeyi roma topraklarına kattı. Adıyaman, VII. yy.'da İslam egemenliğine girdi ve İslam ülkesini Bizans'tan ayıran sınır bölgesinde yer aidi. Adıyaman'ın eski adı Hısnı- mansur’un bu kentte Abbasiler'e karşıko- yan emevi komutanı Mansur bin Cave- ne'den geldiği söylenir, Abbasi halifesi Harunurreşit kentin kalesini onarttı. Müslümanlarla Bizans arasında birkaç kez el değiştirdikten sonra X.yy. ortalarında Bizans'a geçti. XI. yy. sonunda Selçuklular1 ın etkisine girdi, kısa süre sonra Haçlılar' ca istila edildi. XII. yy. ortalarında Selçuklular tarafından geri alındı. Artuklular’ın, Eyyubiler’in eline geçti. XIII. yy. ortasında Hulagu'nun saldırısına uğradı. Aynı yüzyılın sonlarında Memluklular’ın egemenliğine girdi. Adana merkezli bir beylik kuran Dulkadiroğullar'ınca yönetildi. 1516'da Yavuz Sultan Selim, kenti OsmanlI topraklarına kattı. Cumhuriyet döneminde Malatya'nın bir ilçesiyken, 1 aralık 1954'te il merkezi oldu.
• MİMARLIK. Kentin çekirdeğini oluşturan Adıyaman Kalesi (Hısmmansur), emevi komutanı Mansur bin Cavene tarafından yaptırılmıştır (VIII. yy.). Abba- siler döneminde Harunurreşit kaleyi onanmıştır. Bugün oldukça yıkık durumdadır. Dulkadiroğulları zamanında Alaüd- devle'nin yaptırdığı Ulu cami (Camii Kebir) 1863'te tümüyle yenilenmiştir. OsmanlI döneminde yaptırılan Çarşı camisi (1557), Eski Saray camisi (1638), Kab camisi (1768), Yeni Pınar camisi (1720) ona- rımlar nedeniyle özgünlüklerini yitirmiştir.
• SANAT. Adıyaman müzesi. Adıyaman çevresinde yapılan kazı ve araştırmalardan elde edilen buluntularla 1982'de açıldı. Müzede Gritille höyük, Hayaz höyük, Horiskale, Tilla höyük, Samsat kazı buluntuları, roma ve selçuklu sikkeleri sergilenmektedir.
Türkiye çimento ve toprak sanayii T.A.Ş'ne (ÇİT03AN) bağlı kamu kuruluşu. 1983'te Adıyaman ilinin Börkenek köyü yakınında kuruldu. Ön ısıtıcılı kuru sistem teknolojisiyle çalışan tesis, yılda 590 bin klinker, 620 bin ton çimento üretebilecek kapasitededir. Fabrikada yakıt olarak kömür; katık maddesi olarak tras ve cüruf kullanılır, TS 19-PÇ portland çimentosu ve TS 19-KPÇ katkılı portland çimentosu üretilir Sermayesinin tamamı devletin olan kuruluşta 55 memur ve 249 işçi çalışmaktadır (1985).
"İnşallah"derse Yakaran..."İnşa" eder YARADAN.
