ZEEMAN (Pieter), hollandalı fizikçi (Zon- nemaire, Zeeland, 1865 - Amsterdam 1943). Amsterdamda profesör oldu, 1896 da kendi adını taşıyan etkiyi bulma sıyla tanınır (bk. bir sonraki mad ). Bu buluş, bir yandan elektrik kuramını doğrularken. bir yandan da optik ve astrofizik alanlarında çok önemli gelişmelere neden oldu Zeeman, 1915 ten 1918 e dek, Doppler Fızeau olayını doğrulamak için devingen ortamlarda ışığın yayılmasını inceledi; bu araştırmaların sonuçları, görelilik kuramlarını doğruladı. (Lorentz ile birlikte 1902 Nobel fizik ödülü.)

Zeeman etkisi, bir atomun elektronla rımn enerji düzeylerinde manyetik alan et kışı altında gözlenen tedirginlik, bu olay incelenen maddenin yayım çizgileri tayfı nın değişmesiyle kendim gösterir Zeeman 1896 da sodyum buharının yaydığı tayf çizgilerim incelerken, içinde buhar bulunan bir ampule bir manyetik alan uyguladığında çizgilerden kimilerinin çoğaldığını gözlemledi Çizgilerin çoğal ması, manyetik alan olmadığında atomun uyarılmış düzeylerine özgü bir yozlaşma nın "artmasına" denk düşer Gerçekten de bir atomdaki bir elektronun enerpsı. manyetik alan olmadığında açısal J mo menfinin" yönüne göre değişmez, J = ||jf| normu, yalnızca, atom elektronunun ener |isı ifadesinde sozkoruısudur. bu da man yetik alan olmadığında uzayın ızotropluk özelliklerim, yanı sistemin dönmeye bağlı olarak değişmezliğim gösterir. Atomun bir manyetik alan etkisindeki bir uzay bölgesinde yer alması durumunda aynı şey söz- konusu değildir bu durumda manyetik alan ayrıcalıklı bir doğrultu oluşturur; böy- lece sistemin kendi çevresinde dönmesi ne bağlı olarak ortaya çıkan değişmezliğe de geçerliliğini yitirir. Elektronun açısal J momentinin, manyetik alamnkıne göre yönü, bu durumda buyuk bir önem kazanır ve elektronun enerjisi bu ıkı yönün kendi aralarında oluşturduğu açıya bağlıdır Oy sa kuvantum kuramında Tmn herhangi bir doğrultuya göre yönü (dolayısıyla özellikle uygulanan alanın yönü), kuvan talanmıştır. Manyetik alanla etkileşim ha İmde bulunan elektronun enerjisi de aynı şekilde kuvantalanır. Örneğin açısal momenti J=l değeriyle ifade edilen bir elek tronun durumu ele alındığında, J vektö rü, belirli bir doğrultu boyunca bileşeni nın +1, 0 ve - 1 değerlerine denk düşen üç ayrı yönünü de alabileceğinden bu du rum üç çeşit yozlaşma gösterir. Ancak sözkonusu düzey manyetik alan etkisi al tında üç ayrı yöne denk düşen 3 "altdü zey"e bölünür. Bu durumda atom tayfın da ve eleme kuralları da göz önüne alın dığında 3 tayf çizgisi ortaya çıkar, oysa bu rada manyetik alan etkisi altında ancak bir tayf çizgisi görünür. Zeeman altdüzeylerı nın varlığı, ayrıca manyetik rezonans ola yıyla da kendini gösterir.
Zeeman etkisi görüldüğü gibi bir bakı şım özelliğine bağlı yozlaşma durumunun (dönmeye bağlı değişmezlik), bu bakışım bozulduğunda (özel yönün, yanı uygula nan manyetik alan yönünün ayrıcalıklı duruma getirilmesi) ortadan kalkmasının tipik bir örneğini oluşturur.