ZİYA PAŞA

asıl adı Abdülhamit Ziyaettin, türk şair, devlet adamı
(İstanbul 1829 - Adana 1880).

Galata gümrüğü kâtiplerinden Feridettin Efendi'nin oğlu. Süleymaniye’deki Mekteb-i ulum-i edebiye' yi bitirdi (1845). Sadaret kalemine memur oldu. Buradayken şiirle ilgileniyor, rint yaşamı sürdürüyordu. Bu dönemde divan edebiyatı yolunda şiirler yazdı. Otuz yaşlarındayken Reşit Paşa’nın yardımıyla saraya kâtip olarak girdi. Burada başıboş yaşamı bırakarak fransızca öğrendi. Âli Paşa'nın sadrazamlığı sırasında saraydan uzaklaştırıldı; Kıbrıs, Amasya vb. mutasarrıflıkları ile Medis-i vâlâ üyeliği vb. memurluklarda çalıştı.

Meşrutiyet yönetimini gerçekleştirmek üzere kurulan Yeni Osmanlı cemiyeti’ne girdi, ikinci kez Kıbrıs mutasarrıflığına atandığı zaman Mısırlı Prens Mustafa Fazıl Paşa'nın çağrısına uyarak Namık Kemal'le birlikte Paris'e kaçtı (1867). Bir sûre sonra Londra'ya geçerek orada Yeni Osmanlılar'ın organı olarak çıkmaya başlayan (1868) Hürriyet gazetesinde Namık Kemal'le birlikte çalıştı. Mustafa Fazıl Paşa'nın BabIâli ile anlaşması üzerine bir süre Cenevre’de yaşadı; Âli Paşa'nın ölümü üzerine İstanbul'a döndü (1871).

Abdülaziz'in tahttan indirilmesinden sonra Maarif müsteşarı oldu (1876). Kanunuesasi encümeni üyeliğinde bulundu. Abdülhamit II döneminde vezirlik rütbesiyle Suriye valiliğine gönderildi. Daha sonra Konya, Adana valiliklerine atandı. Son görevi sırasında Adana’da öldü. "Şiir ve inşa" adlı makalesinde türk edebiyatının sade dil ve anlatıma yönelmesini, halk şiiri kaynağından yararlanmasını öngörmüştü. Kendi şiirinde ise, Divan edebiyatı geleneğine büyük ölçüde bağlı kaldı. Harabat (3 c, 1874) adlı büyük antolojisinde divan edebiyatının değerlerini sergiledi. Bununla birlikte yazılarında, hatta şiirlerinde batı uygarlığının üstünlüklerini gösterdi; zulme, haksızlığa, suiistimale, geriliğe şiddetli bir dille eleştiriler yöneltti. Defter-i âmal adlı basılmamış çocukluk anılarında, dönemi için çok sade bir yazı dili kullandı.

Divan edebiyatının geleneksel biçimleriyle, yer yer edebiyatın anlatım özellikleriyle yazılmış şiirleri, içeriği kadar akıcılığı dolayısıyla halkın dilinde yinelenen özdeyişler haline geldi. Günlük yaşamla, inançlarla, toplumsal sorunlarla ilgili Terkibi bent ve Terciibent'i Tanzimat'tan günümüze kadar en çok sevilmiş, en çok okunmuş ürünlerdendir Siyasetine ağır eleştiriler yönelttiği Âli Paşa hakkındaki yergi yapıtı Zafername", gene Âli Paşa yönetimime ilgili Rüya (bas. 1910), Veraset mektupları (bas. 1910) gibi yapıtları, yazıldığı yıllarda çok etkili olmuş ürünlerdendir. Şiirleri Eş'ar-ı Ziya (1881), Külliyat-ı Ziya Paşa (1925) adlarıyla, ölümünden sonra derlenmiştir.