STERİLİZASYON a. (fr. störilisation). Bir yarada, bir maddede bir laboratuvar ya da cerrahi aletinde, bir pansuman malzemesinde bulunan toksinleri ve mikropları yok etme işlemi. (Bk. ansikl. böl. Bakteriyol.)

—Bes. san. Bir besinde patojen mikropların gelişmesini engellemek için bütün mikroorganizmaları ve bunların sporlarını tahrip etme işlemi. (Sterilizasyon, pastörizasyondan daha yüksek sıcaklıkta yapılır. Sterilizasyon keza (çeşitli ışınlar ile [morötesi ya da iyonlaştır cı ışınlar] ve antiseptikler kullanılarak df. yapılır.)

—Çiçekç. Toprak sterilizasyonu, toprağın buhar ya da çokdeğerli zehirli bir madde püskürtülerek mikropsuzıaştırılması. (Yok edilmek istenen asalağı özgül olarak yok edebilecek bir ilaç bulunmadığı zaman bu yönteme başvurulur. E'.u durumda bütün canlı varlıklar yok oıur, fakat yararlı mikrop florası hızla yeniden oluşur.)

—ANSİKL. Bakteriyol. ve Eczc. Sterilizasyon fiziksel yollarla (asepsi) ya da kimyasal yöntemlerle (antisepsi) elde edilir.
1. Asepsi. Kuru ısı ile sterilizasyon, ateşte bozulmayan aletleri (bıçak, soatül, havan) bir Bunsen bekinden ya da ispirto alevinden geçirmek suretiyle ya da çift çeperli bir etüvde (en çok kullanılanı Poupinel etüvü) 45 dakite süreyle 18ü °C’ta (çok dayanıklı bazı basilleri yok etmek için gerekli sıcaklık) ısıtmak suretiyle sağlanır; camdan ya da metalden yapılmış aletler bu yolla sterilize edilmiş olur. Süt gibi bazı yiyecek maddelerine uygulanan ve onları bozmayan çok yüksek sıcaklıkta (Ç.Y.S.) sterilizasyon, bu maddeleri 200 ila 300 °C sıcaklıkta birkaç saniye tutmakla sağlanır.
Nemli ısı ile sterilizasyon şu yollarla gerçekleştirilir:
a) kaynar suyla; sterilize edilecek cisimler soğuk suya konur ve Dirlikte 30 dakika kaynatılır; bu yöntem tam yeterli olmamakla birlikte şırınga edilebilen asetilkolinli, kafeinli, kokainli, morfinli, kininli vb. ilaç çözeltilerine uygulanabilir. Suya % 2 oranında sodyum karbonat ya da borat katılması sıcaklığın 104-105 °C’a çıkmasını sağlar;
b) basınçlı su buharıyla sterilizasyon yöntemi, sıvıları sterilize etmek ya da aynı anda pansumanların sterilizasyonunu ve tam kurumasını sağlamak istenmesine göre çeşitli modelleri bulunan otoklavlarla uygulanan etkin bir yöntemdir. Sterilize edilecek cisimler 120 °C'ta genel olarak 20 dakika bekletilir. Pansuman malzemesinin sterilizasyonunu kontrol etmek için tanık tüpler ya da renkli kâğıt-belirteç ambalajlar kullanılır;
c) aralıklı ısıtma ya da Tyndall yöntemi, bazı alkaloit tuzları gibi 100-120 °C'ta bozulabilen ve 30 ila 60 dakika süreyle 60 ila 80 °C'ta tutulması gereken maddelere (katküt) uygulanabilir; uygulama arka arkaya üç ya da dört gün sürer. Bu eksik sterilizasyon tipi bakteri ve mantar sporları ile, hepatit virüsü gibi sıcaklığa dayanıklı virüsleri yok etmez.
Organoterapi preparatları gibi ısının etkisine dayanmayan sıvılara özgü soğukta sterilizasyon Arsonval aygıtında basınç altında karbonik asitle gerçekleştirilir; kokain, gliserofosfat çözeltileri için (önceden otoklavda sterilize edilmiş) gözenekli bujiler üzerinde emme yoluyla süzme yapılır. Evlerde eskiden yaygın olarak kullanılan sırsız porselenden filtreler su sterilizasyonuna yarar. Bu yöntemin yerini, en küçük bakterilerin çapından (0,22 ila 0,45 ıım) daha küçük gözenekli zarlarla süzme yöntemi almaktadır; böylece sıvıların ve gazların bakteriyolojik sterilizasyonu sağlanmaktadır (tıbbi, cerrahi ya da biyolojik amaçla kullanılan bazı yerlerin havasının sterilizasyonu).
Fiziksel-kimyasal sterilizasyon yöntemleri arasında, içme sularının arıtılmasında ve bazı koşullar altında, süte ve şaraba uygulanmakta olan cıva buharlı kuvars lamba ile üretilen morötesi ışınlarla sterilizasyon, ısıyla bozulan (morfin, kokain, vb. çözeltileri) ya da ışıkla bozulabilen (ezerin, amorfin, gümüş nitrat çözeltileri) çözeltiler için hizmet görebilir; böylece bu çözeltiler bozulmadan sterilize edilirler. Gama ışınları ile sterilizasyon s.nai uygulamalar içindir (bir kez kullanılan aletler). Etilen oksitle sterilizasyon nazik ve kırılgan nesnelere uygundur.

2. Antisepsi. Bakteri sporları bakımından hemen hemen etkisiz olan antiseptik kimyasal etkenlerle sterilizasyon yerini giderek asepsiye bırakmaktadır. (ANTİSEPSİ.)
Cerrahide, bir ameliyattan önce "ameliyat alanı" (hastanın derisi), aletler, pansuman gereçleri, ameliyat odası için sterilizasyon sağlamak, operatör ile yardımcılarını aseptik kılmak gerekmektedir. Ameliyat alanı, yani ameliyatı gerçekleştirmek için operatör tarafından seçilen nokta yıkanır, sabunlanır, tentürdiyotla sıvanır. Hiçbir toz kalıntısı olmayacak şekilde yapılmış olan ameliyat odası yıkanır ve kimi zaman içeriye antiseptik bir sıvı püskürtülür. Operatör ile yardımcıları sterilize edilmiş gömlekler, maskeler, kauçuk eldivenler giyerler Aynı şekilde nazik taramalar ve en ufak işlemler ya da pansumanlar için, bir yara ya da mukoza ile temas durumu olduğunda, sterilize edilmiş nesnelerden ve gereçlerden başkası kullanılmaz.

—Cez. huk. Bir erkek ya da kadın üzerinde rızası olmaksızın sterilizasyon yapan kimse iki yıldan beş yıla kadar hapis cezasıyla cezalandırılır. Bu eylem sterilizasyon yapma yetkisi olmayan bir kimse tarafından yapılırsa, ceza üçte bir oranında artırılır. Sterilizasyon ameliyatı yapma yetkisi olmayan bir kimsenin, kişinin rızasıyla bu ameliyatı yapması halinde verilecek ceza bir yıldan üç yıla kadar hapistir (Türk cez. k. md. 471).