ORUÇ a. (fars. rüze'den).
1. Kendini, iradesiyle haz verici şeylerden uzak tutan kimsenin eylemi.
2. Kendini, ibadet amacıyla, belli bir süre için, içecekten, yiyecekten ve kimi eylemlerden tümüyle ya da kısmen yoksun bırakma. (Bk. ansikl. böl. Din.)
3. Oruç açmak, vakti gelince oruç bozmak, iftar etmek. || Oruç bozmak, orucunu bir şey yiyerek, içerek kesmek ya da sona erdirmek. || Oruç tutmak, oruç ibadetini yerine getirmek için sahurdan iftara kadar yeme, içme vb. şeyleri yapmamak. || Oruç yemek, oruç tutmamak.

—Ansİkl. isi. İslam dininin beş şartı sayılan beş temel ibadetten biri olan oruç, Kuran ve hadislerde “savm" ya da "siyam” sözcükleri ile anlatılır. Tan yerinin ağarmasından (imsak vakti) güneş batıncaya kadar yeme, içme ve cinsel ilişkiden uzak durmakla (imsak) yerine getirilir. Kuran’da "Ey inananlar, oruç sizden öncekilere yazıldığı (farz kılındığı) gibi size de yazıldı; umulur ki korunursunuz” (II, 183) denilerek orucun farz bir ibadet olduğu, ayrıca eski dinlerde de uygulandığı belirtilir Dinler tarihi araştırmaları da hemen bütün dinlerde, değişik biçimlerde olmakla birlikte, oruç ibadetimin bulunduğunu saptar. İslam dininde oruç hicretin ikinci yılında (624) farz kılındı. Hz. Muhammet, ölünceye (632) kadar dokuz ramazan orucu tuttu.
Yükümlülük koşullarını taşıyan ve herhangi bir geçerli engelle karşı karşıya bulunmayan kadın ve erkek her müslümanın her yıl ramazan ayını oruçla geçirmesi farzdır. Geçerli bir nedenle ramazan ayında oruç tutmayan kişinin, tutmadığı gün sayısınca orucunu kaza etmesi gerekir. Fıkıh kitaplarında oruç ile ilgili koşul ve hükümler başlıca şu üç bölüm altında incelenir:
1. Orucun farz olmasının koşulları: a) müslüman olmak; b) akıllı olmak; c) erginlik çağına ulaşmış bulunmak. (Bu koşulları taşımayanlara oruç farz değildir.)
2. Orucu yerine getirmenin koşulları: a) sağlıklı olmak; b) mukim olmak (sürekli kaldığı [ikamet ettiği]) yerde bulunmak.
Oruç tutamayacak kadar hasta olanlar, oruç tutmaları sağlıkları açısından sakıncalı olanlar, iyileşinceye kadar oruçlarını erteleyebilirler. Dinsel kaynaklarda gösterilen ölçülere göre yolcu sayılanlar (SETER) da isterlerse oruç tutmazlar ve yolculuklarının bitiminde tutmadıkları oruçlarını kaza ederler.
3. Tutulan orucun geçerli olmasının koşulları: a) oruç tutmaya niyet etmek; b) yeme, içme ve cinsel ilişkiden belli sürelerde uzak durmak; c) kadınların aybaşı ya da loğusalık kanamalarının bulunmaması.
Niyet edilmeksizin herhangi bir nedenle aç geçirilmiş bir gün, oruç yerine sayılmaz. Unutarak, gerçekten farkında olmayarak bir şey yemek, içmek ya da cinsel ilişkide bulunmakla oruç bozulmaz. Aybaşı ya da loğusalık kanamaları durumunda kadınlar isteseler de oruç tutamazlar; daha sonra tutamadıkları gün sayısınca kaza orucu tutarlar. Bunun gibi herhangi bir geçerli nedenle oruç tutamayan ya da niyet ederek başladığı bir orucu bozmak zorunda kalan kişi, orucunu tutmadığı gün sayısınca kaza eder. Niyet ettiği ve başladığı orucu yiyen kişinin, bu oruç ya da oruçlarını kaza etmesi farzdır; ayrıca, kaza günlerinin sayısına altmış gün de “kefaret orucu" eklemesi vaciptir. Kefaret, bir köle ya da cariye azat etmek, bunlar olanaksızsa altmış yoksulu birer gün doyurmakla da ödenebilir.
Yenilmesi, içilmesi olağan olan her türlü nesnelerle ilaç gibi sağlık için elverişli şeylerin "zorunlu olmaksızın” ve "bile bile” kullanılması hem kazayı hem de kefareti gerektirir, ilaç şırınga edilmesi, kulak yoluyla ilaç alınması gibi ağız dışındaki yerlerden vücuda herhangi bir nesnenin verilmesi; yenilmesi, içilmesi olağan olmayan, tat, zevk ve beslenme sağlamayan şeylerin ağızdan alınması yalnızca kazayı gerektirir.

Oruçlar, zorunluluk durumuna göre başlıca üç bölüme ayrılır:
1. Farz oruçlar. Ramazan orucu ile bu orucun kazası olan oruçların tutulması farzdır.
2. Vacip oruçlar. Belirli ya da belirsiz bir zamanda tutulması adanmış oruçlar ile kefaret oruçlarının tutulması vaciptir.
3, Nafile oruçlar. Farz ve vacip olmamakla birlikte Tanrı hoşnutluğunu kazanmak amacıyla belirli günlerde ya da istenilen zamanlarda tutulan oruçlardır. Şevval ayında altı gün, muharrem ayının dokuzuncu ve onuncu günleri, zilhicce ayının ilk dokuz günü, haftanın pazartesi ve perşembe günleri Hz. Muhammet'in nafile orucu tuttuğu, bu nedenle oruç tutulmasının sünnet olduğu günlerdir.