Midesiyle ilgili problemler yaşayan bir hastada ne gibi sağlık sorunları olabilir?
Gastritler ve ülser üst sindirim sisteminin en sık görülen hastalıklarıdır. Hastalar gastrit ve ülserin sebep olduğu şikâyetlerle geldiği zaman doktor bir ön tanı koyar: 'dispepsi'.
Dispepsi üst sindirim sistemiyle ilgili bütün şikâyetleri içerir. Örneğin mide bölgesinde ağrı, şişkinlik hissi, geğirti, gaz, bulantı, kusma, yemeklerden sonra gerginlik hissi, bunların hepsi dispepsi ön tanısının içine girer. Ama o ön tanıdan sonra hastanın bize verdiği bilgilere göre dispepsiyi kendi içinde sınıflandırırız.
Dispepsili hastadaki şikâyetlerin sebebi ülser olabilir, gastrit olabilir, reflü olabilir, safrakesesi taşı hatta mide kanseri bile olabilir. Doktorlar bu tanıları koyabilmek için hastayı muayene eder, laboratuvar tetkikleri ister ve son aşamada da endoskopi yaparlar. Bazı hastalarda ise endoskopi dahil tüm incelemeler yapılır, herhangi bir hastalık bulunamayabilir. Bu durum ise 'fonksiyonel dispepsi' olarak isimlendirilir. Ülser, gastrit ve reflüyle ilgili sorunları açıklarken öncelikle gastritten başlamak gerekir. Çünkü gastrit mideyle ilgili sorunların sinyalini veren ilk aşama olarak değerlendirilebilir. Gastrit çoğu kez ülserin bir adım öncesidir.

Gastritli veya ülserli hastanın ne gibi şikâyetleri olur?
Mide bölgesinde (epigastrium) ağrı, şişkinlik, gaz, açlık hissi ve sık yeme isteği, gece aç karnına uyandıran ve bir şeyler yenince veya antiasit denen çiğneme haplarıyla geçen ağrı gibi şikâyetler olabilir. Bazı hastalarda ise hiçbir aşikâr şikâyet olmaksızın doğrudan kanama veya daha nadir olarak mide delinmesi gibi acil tablolarla ülser kendini gösterebilir (daha çok yaşlılarda).

Gastrit nedir?
Gastrit en kısa tanımıyla mide iltihabıdır. Çok sık konulan bir teşhistir ama çoğu kez de yanlış konulur. Midesi ağrıyana ve endoskopi yapılan birçok hastaya 'gastrit' teşhisi konulur. Kesin olarak gastrit teşhisi konulabilmesi için, mideden alınan bir doku parçalarının (biyopsi) patolog tarafından incelenmesi ve bu bölgede iltihap bulması gerekir.

Neden midede iltihap oluyor?
Eğer gerçekten bir insanda gastrit varsa bunun belirli nedenleri de vardır. Aslında biz gastriti üçe ayırıyoruz.

1- İlaçlar, kimyasal maddeler, alkol, radyasyon gibi sebeplere bağlı
2- Mikrobik nedene bağlı gastrit (Helicobakter pylori gastriti)
3- Otoimmun gastrit (Tip A gastrit)
Aspirin ve benzeri antiromatizmal ilaçlar (bunlar tıbbi kaynaklarda 'nonsteroidal antiinflamatuvar ilaçlar' olarak geçerler) mide ve duodenumda (onikiparmakbarsağı ) erozyon (tahriş) ve ülserlere (yaralar) sebep olabilir. Sıkça kullanılan Aspirin, naproksen, diklofenak, ibuprofen, indomethacin gibi ilaçlar akut hemorajikerozif gastritin en sık nedenidirler.
Bu tür, ağrılarla ortaya çıkabileceği gibi kanamalara da neden olabilir. Mesela mide kanamasıyla hastaneye başvuran hastalarda bu tip ilaçların kullanımına bağlı kanamalar ülser kanamalarından sonra ikinci sırada yer alır.

Gastritin nedenleri nelerdir?

• Anti-romatizmal ilaçların ve ağrı kesicilerin yanlış kullanımı
• Helicobakter pylori mikrobu
• Alkol, sigara, kötü beslenme, diğer ilaçlar
• Radyasyona maruz kalmak
• Otoimmun mekanizmalar (vücudun kendi dokularında harabiyet yapması).

Gastrit kanama yapar mı?
Gastrit şiddetli olunca midenin yüzeyinde tahriş yaptığı için o bölgedeki damarlara ulaşır ve kanamaya neden olur. Çok ciddi bir kanama ortaya çıkar. Çünkü kanama midenin her tarafını etkiler.
Oysa ülser kanamalarında kanayan yer, yani midede yaranın olduğu yer bellidir. Burada herkesin alması gereken bir mesaj var. Hiçbir zaman gereksiz yere ağrı kesici veya ateş düşürücü olarak antiromatizmal ilaçlar kullanılmamalı dır. Onun yeri-ne parasetamol cinsi ağrı kesiciler tercih edilmelidir. Bu, hem bebekler ve çocuklar, hem de yetişkinler için geçerli bir kuraldır. Bunların birçok markası ve çeşidi piyasada bulunmaktadır. Parasetamolün kullanılmasının riskli olduğu bir tek hasta grubu vardır, onlar da alkolikler. Kişi kronik alkolikse normal bir insana verdiğiniz dozlarda parasetamol onda karaciğer hasarına neden olabilir.
Romatoid artrid, osteoartroz gibi hastaların mutlaka ve uzun süreli olarak romatizmal ilaç kullanmasını gerektiren durumda hasta ne yapsın? Öneri, mideyi bu hapların yan etkilerinden koruyan ek ilaçlar

Mikroba bağlı gastrit nasıl olur?
Helicobacter pylori mikrobu vücuda girdiğinde (insandan insana bulaşır ve genellikle çocukluk döneminde edinilir) özellikle mideye yerleşen bir mikroptur.
Kendine özgü bulguları vardır. Bu mikrobun varlığı endoskopi sırasında alınan doku parçalarının (biyopsi) test edilmesi veya patolog tarafından incelenmesi sonucu gösterilir. Kronik gastrit ve bu zeminde ülser hatta bazı vakalarda kansere kadar giden lezyonlar yapabilir.
Ya bağışıklık sisteminin yol açtığı gastrit...
Sebebini bilmediğimiz, az görülen ve vücudun kendi dokusuna karşı geliştirdiği antikorlarla oluşan bir gastrit türüdür. Bağışıklık sistemi kendi dokularına karşı antikor üretir ve dokularını tahrip eder. Bu hasta grubuna çok seyrek rastlanır. Ayrıca doktora çok geç başvururlar.

Besin zehirlenmeleri ile gastrit arasında bir bağlantı var mı?
Gastrit genelde kronik bir tabloyla seyreder. Günler, haftalar süren hazımsızlık, şişkinlik, gaz şikâyetleri vardır. Ancak bazen de hastalar aniden karın ağrısı, üşüme hissi, ateş, bulantı, kusma gibi akut bir tabloyla gelir.
Bu, akut gastrit tablosudur. Eğer bu belirtilere bir de ishal eşlik ediyorsa 'akut gastroenterit' deriz. Bunların nedeni de mikroplardır, virüslerdir. Gıda zehirlenmesi denilen tablo da bunun içindedir. Bunlar daha çok kendi kendilerini sınırlayan, bir-iki gün içinde geçen, nadiren antibiyotik ve ilaç tedavisi gerektiren durumlardır. Bu tip hastalar genellikle çok sıkıntı çekerler, acile giderler, serum takılır, ultrason çekilir birçok ilaç almaları söylenir.
Oysa bu durum, bir süre içinde kendiliğinden hiçbir ilaca gerek olmadan geçer. Ateş düşürücü ve ağrı kesici olarak parasetamol verilir ve bol sulu yumuşak gıdalarla beslenme önerilir.

Kendisinde gastrit veya ülser olduğundan şüphelenen kişi hastanelerin hangi servislerine başvurmalıdır?
Pratisyene, aile hekimine, iç hastalıkları uzmanına veya gastroenteroloji uzmanına başvurabilir.

Belirli şikâyetlerle hasta size geldi. Hastaya teşhis koymak için ne gibi aşamalardan geçmesi gerekiyor?
Öncelikle hastanın öyküsünü dinleriz ve üzerinde bir değerlendirme yaparız. Hasta gençse, yani 40 yaşın altında ise, genel durumu iyiyse, şikâyetlerini açıklayacak bilgiler varsa (mesela 'Şu ilaçları kullandım ondan sonra midem ağrıdı' diyorsa) hastaya önce bir ilaç tedavisi uygulanır. Mide asidini azaltıcı ilaçlar, gaz giderici ilaçlar, gerginlik şikâyeti varsa mide boşalmasını kolaylaştırıcı ilaçlar verilir ve şikâyetlerinin geçmesi beklenir.
Bu arada da düzenli beslenmesini ve sindirim sistemine zarar verecek maddeler ve ilaçları kullanmamasını tavsiye ederiz. Ama hasta erkekse 45, kadın ise 40 yaşın üzerinde ve şikâyetleri yeni başlamışsa, kansızlık (gizli veya aşikâr kanamaya bağlı), kilo kaybı, belirgin zayıflama, inatçı kusmalar, yutma güçlüğü gibi durumlar varsa mutlaka ileri inceleme yapılır. Bu da endoskopik olarak üst sindirim sisteminin incelenmesidir. İstisnai durumlar dışında ilaçlı mide filmleri artık gereksizdir.

Peki aç kalmak gastriti azdırır mı?
Gastritin türüne göre değişir. Bazılarında aç karına şikâyetler daha yoğunken, diğerlerinde ise yemek sonrası özellikle şişkinlik, gerginlik, gaz ve geğirti gibi yakınmalar hâkimdir. Onikiparmakbağı rsağı ülseri olanlar sık acıkır, açlıkta ağrıları artar.