KÖK YAPISI
Tipik bir kök, dış yapıları ve iç yapıları olmak üzere iki aşamada incelenir. a) Kökün Dış Yapısı Genç bir kökün dış yapısında genel olarak yan kökler (ya da adventif kökler), kök tüyleri ve kök ucu bölgesi bulunur. Ana kökten çıkan yan kökler toprak yüzeyine yakın kısımlarda yaşlı, kök ucuna yakın kısımlarda ise gençtir. Ana kök ve yan köklerin dış yüzeyi, epidermis tabakası ile örtülmüştür. Epidermis hücrelerinin uzantıları olan kök tüyleri, kök ucunun yakınındaki bir bölgede bulunur.
Kök ucu bölgesi koni şeklinde bir yapı gösterir. Bu bölgedeki uç meristemler bölünerek kökün uzunluğuna büyümesini sağlar. Kök ucu bölgesi, yüksük şeklinde bir yapı olan kaliptra (kök şapkası) ile örtülmüştür. Kaliptra, uç meristemi fiziksel olarak korur. Uç meristem tarafından oluşturulan kaliptra hücreleri, büyümekte olan kök ucu çevresinde kaygan ve yapışkan özellikte bir polisakkarit salgılar. Bu polisakkarit, toprağı gevşetip kayganlaştırarak, kök ucunun toprak içinde kolayca ilerlemesini sağlar. Ayrıca su ve minerallerin alınmasına yardımcı olma, kök ucu bölgesinin kurumasını önleme ve kökler için yararlı mikroorganizmalara elverişli bir ortam hazırlama gibi bir kaç önemli görevi daha vardır.
Kökün İç Yapısı: Kökün iç yapısı, kök hücrelerinin nasıl büyüdüklerini ve özelleşerek farklı görevler yapan kök dokularına nasıl dönüştüklerini açıklar.
Otsu ve odunsu bitkilerin kök uçları hücrelerin bölündüğü, uzadığı ve özelleşerek farklı kök dokularına dönüştüğü büyüme noktalarıdır. Kök ucu bölgesindeki uç meristemin bölünmesi sonucu oluşan hücreler özelleşerek kökün üç birincil doku sistemini yani örtü doku, temel doku ve iletim dokusunu meydana getirir. Bu dokulardan epidermis, genç kökün en dış yüzeyinde, iletim dokusu, genç kökün merkezi kısmı olan merkezi silindir (stele) bölgesinde yer alır. Temel doku ise, epidermis ve merkezi silindir arasında kalan kök bölgesini yani korteksi doldurur.
Monokotil ve dikotil bitkilerin genç köklerinden alınan enine kesitte dıştan içe doğru; epidermis, korteks ve merkezi silindir kısımları görülür.
Epidermis: Daha önce de anlatıldığı gibi epidermis, kökü en dıştan saran örtü dokusudur.
Korteks: Epidermis ve merkezi silindir arasında kalan kök bölgesidir. Korteks parankima hücrelerinden oluşur. Parankima hücreleri, çoğunlukla nişasta depo eder ve toprak çözeltisinden köke giren minerallerin alınmasında aktif rol oynar.
Endodermis: Korteksin en iç tabakasını oluşturur. Tek sıralı hücrelerden oluşan en- dodermis tabakası, korteks ve merkezi silindiri birbirinden ayırır. Endodermis tabakası, minerallerin korteksten iletim dokusuna seçilerek girişi için son kontrol noktası olarak iş görür.
Merkezi Silindir (Stele): Kökün merkezi kısmında yer alan floem, ksilem ve bunları çevreleyen perisikl, merkezi silindiri oluşturur. Perisikl tabakası endodermisin iç, merkezi silindirin dış kısmında bulunur. Perisikl, meristematik özellik taşıyabilen ve tekrardan bölünmeye başlayabilen hücrelerden oluşan bir tabakadır. Gelişmiş bir kökte, yan kökler perisikl tarafından oluşturulur. Perisikl hücrelerinin bölünmesi sonucu oluşan bir hücre kümesinden köken alan yan kök, korteks içinde uzanarak ana kökün dışına yani yüzeye doğru çıkar. Oluşan yan kökün merkezi silindir ile ana kökün merkezi silindiri bağlantısını korur. Bu sayede, iletim dokusunun kök sisteminin tamamında devamlılığı sağlanır.
Genç bitkilerde, diziler halinde uzanan iletim dokuları iletim demetleri olarak adlandırılır. iletim demetleri, floem ve ksilem arasında enine kalınlaşmayı sağlayan meristematik hücrelerin bulunup bulunmamasına göre ikiye ayrılır.
Kapalı İletim Demeti: Floem ile ksilem dokuları arasında enine kalınlaşmayı sağlayan vasküler kambiyum bulunmaz. Bu tip iletim demeti, monokotil bitkilerin kök ve gövdelerinde bulunur.
Açık İletim Demeti: Floem ile ksilem dokuları arasında vasküler kambiyum bulunur. Bu tip iletim demetine, kök ve gövdede enine kalınlaşmanın görüldüğü dikotil ve açık tohumlu bitkilerde rastlanır.
- Monokotil bitkilerin köklerinde, merkezi silindirin en iç kısmında öz bölgesi bulunurken, dikotil bitkilerin köklerinde yoktur. Monokotil bitkilerin köklerinde iletim demetleri öz bölgesini halka şeklinde kuşatır. Dikotil bitkilerin köklerinde ise ksilem hücreleri merkezi silindirin en iç kısmından başlayarak yıldız şeklinde iki veya daha fazla kol halinde uzanır. Floem hücreleri ksilem kollan arasında yer alır