Ölçüm Aletleri – Kumpaslar
Klasik Kumpas
Doğrusal ölçmede kullanılan cetvellerin özelleştirmesiyle kullanım kolaylığı ve ölçüm hassasiyeti sağlayacak şekilde özelleştirilmiş doğrusal ölçüm aletlerine kumpas denir. Kumpaslar yardımıyla uzunluk, derinlik, yükseklik gibi doğrusal ölçüler hassas bir şekilde belirlenebilir. Sanayide yaygın olarak kullanılan kumpaslar, kalite kontrol bölümlerinde özellikle hassas imalat yapılan sanayi kollarında en yaygın kullanılan doğrusal ölçü belirleme aletidir. Genellikle cetvel ve verniyer olmak üzere iki ana kısımdan oluşur. Cetvel kısmı sabit çeneden başlayan ana gövde kısmıdır. Verniyer kısmı ise hareketli kısımdır ve ölçüsünü belirlemek istediğimiz uzunluğun belirlendiği kısım verniyer kısmıdır.

Kumpaslar; iç çap, dış çap ve kanal gibi uzunlukları ölçebilmek için kumpas çenelerine özel formlar verilerek kumpaslar özelleştirilir. Verniyer kısmı ise gözle görülebilir hassasiyetin kısıtlı olmasından dolayı ölçü okuma kısımlarında inovasyon yapılarak saatli veya dijital şekilde geliştirilerek 1/10000 hassasiyetlerine kadar geliştirilmiş kumpaslar üretilmiştir. En temel kumpas 1/10 hassasiyetinden başlar. 1/10 hassasiyetindeki kumpasın cetvel kısmındaki her 1 mm ve 1 inch aralık için verniyer kısmında 10 aralık belirlenmiştir. Ölçü belirlenmesi ise cetvel ve verniyer kısmındaki çizgileri tam olarak kesiştiği durumda belirlenebilmektedir.

Verniyerli Kumpas Nasıl Okunur?
1/20 Hassasiyetli Verniyerli Kumpas nasıl okunur
Resimde her ne kadar cm olarak belirtmiş olsak da genelde makina imalat sanayi gibi hassas işlerin teknik resimlerinde veya imalat resimlerinde ölçüler mm cinsinden hassas olarak verildiği için kumpaslarda da yaygın kullanılan ölçü birimi mm/inch cinsindendir. Yani yukarıdaki ölçülen ölçü aslında 24,7 mm olarak verilmeliydi fakat okuma işleminin daha kolay gösterilebilmesi açısından cm cinsinden göstermeyi tercih ettik.

esas kumpas cetveli üzerindeki asıl ölçü üzerine, verniyer kısmındaki skalanın çizgilerinin esas cetveldeki herhangi bir çizgiyle kesişmesine karışılık gelen ölçü eklenerek ölçmek istediğimiz uzunluğun değeri belirlenir. Virgülden önceki değer cetvelde okunan ölçüdür (örneğimizde 24 mm) daha sonra verniyer skalasında okunan ölçü (örneğimizde 7) virgülden sonrasına yazılarak eklenmiş olur. Örneğimizde 24,7 mm ölçtüğümüz bu ölçüde çakışan çizgi verniyer kısmındaki 6 ila 7 rakamlarının tam ortasındaki çizgi olmuş olsaydı ölçümüz 24,65 mm olarak belirlenmiş olacaktı. 1/20 hassasiyeti 0,05 mm ‘den daha küçük ölçüleri okuyamayacağımızı ifade etmektedir.

Kumpas Çeşitleri
Standart kumpasın neye benzediği ve nasıl kullanılması gerektiğini yukarıdaki görseller yardımı ile anlattığımızdan dolayı, standart kumpas dışında kalan piyasada bir teknik hırdavatçıya gittiğinizde en yaygın olarak karşılaşabileceğiniz diğer kumpas çeşitlerini aşağıda gösterdik:
dijital-kumpas


saatli-kumpas

Dijital ve saatli kumpaslar da standart kumpaslarla aynı özelliklere sahiptir. Daha kolay ve daha yüksek hassasiyetlerde ölçü okuma imkanı sağlarlar. Benim gördüğüm en hassas saatli kumpas 1/1000 mm ve en hassas dijital kumpas 1/10000 mm hassasiyetinde ölçüm yapabiliyordu. Bu kumpasların iç ve dış ölçü ölçüm çene geometrilerini değiştirerek ; üç ağızlı kumpas, iç kanal kumpası, dış kanal kumpası, iç ve dış çap kumpasları, kalınlık kumpası, uzun çene kumpasları, vb kumpas çeşitleri amaca yönelik özel olarak üretilmiş olup piyasadan temin edilebilir şekildedir.

Derinlik Kumpası

Derinlik kumpası da aynen standart kumpası gibi verniyer ve cetvel olmak üzere iki kısımdan oluşmakla birlikte geometrisi farklıdır. Kullanım şekli itibariyle standart kumpaslarda verniyer kısmını hareket ettirerek ölçüm yaparken, derinlik kumparlarında verniyer kısmını üst kademeye dayadıktan sonra cetvel kısmını ölmek istediğimiz derinliğe kadar indirdikten sonra ölçüm yaparız. Derinlik kumpaslarının da dijital ve saatli şekilde üretilmiş olan çeşitleri mevcuttur.

Dişli Modül Kumpası

Bu kumpas çeşidi ise modülü bilinmeyen ya da kontrol edilmesi gereken dişlilerin modüllerini ölçmemize yarar. Modül kumpasları doksan derece açılı olarak iki ölçü cetvelinden meydana gelmiştir. Modül kumpaslardaki yatay cetvel bölüntüsü üzerindeki verniyer bölümleri genellikle 1/20 ve 1/50 mm hassasiyetlerinde üretilir . Dijitallerinde ise ölçme hassasiyetleri daha yüksektir. Modül kumpasları yardımı ile diş ölçüleri belirlenen dişlilerin modülleri, dişli hesaplama formülleri yardımıyla hesaplanabilir.

Kumpaslar ile ilgili verebileceğimiz en genel bilgiler bu şekilde olmakla birlikte , kumpas kullanımında önemli olan konuları sonraki yazılarıma bırakıyorum.