ALTAY dağları

Orta Asya'da dağ sistemi;
Batı Sibirya ovasının güneydoğu köşesinden Gobi çölünün ortalarına kadar, yaklş. 2 000 km boyunca K - B.’dan G.-D.'ya doğru uzanır. Güneyde (Çungarya havzası) ve kuzeydeki kurak ve yarıkurak çukur alanlar arasında yükselen Altay dağları, Birinci Zaman’da Hersinya dağoluşumuyla kıvrılmış, büyük ölçüde aşınmış (1 500 - 2 000 m'de geniş aşınım düzlükleri), ama sonradan Üçüncü Zaman dağoluşum döneminde kırıklarla parçalanarak, bugünkü yükseltisine erişmiştir. Daha geniş (yaklaşık 400 km) olan batı bölümü Rusya Federasyonu’nun sınırları içindedir. Burada en yüksek yeı: Byeluha doruğudur (4 506 m). Rus Altayları da denilen bu bölüm Altay Kray’ı (261 700 km2) adı verilen yönetim birimine bağlı olan Yukarı Altay Özerk bölgesi'ni (92 600 km2; merkezi Gorno Altaysk) oluşturul. Altaylar’ın doğuda, Moğolistan sınırları içindeki orta bölümüne Moğol Altayları ya da Sctağ adı verilir. Bu bolüm çöllerle çevri, dar ama yüksek (en yüksek tepesi: Munh -Hairhan-Ula 4 u62 m) bir sıra oluşturur. Daha ötede, hafif bir yay çizen ve giderek alçalan Altay dağları, Gobi Altayları (en yüksek doruğu orta kesiminde Bogda-Üla3 957 m) adı altında'Gobi çölünü ikiye ayıracak biçimde Çin sınırına kadar uzanır.
irtiş, Urungu, Kobdo gibi birçok ırmak kaynağını Altaylar'ın daha yağışlı ve daha yüksek orta ve batı bölümünden alır ve eriyen kar ve buzul sularıyla beslenir. Bu bölümlerde, özellikle Katun ve Çuya dağları gibi yüksek kesimlerinde, yüzölçümleri küçük 1 000 kadar buzul ve pek çok (3 500 kadar) göl vardır. Batı ve Orta Altaylar'ın iki yanındaki çukur alanlar kuzeyde 600 m'ye, daha kurak olan güneyde 1 500 m'ye kadar bozkırla kaplıdır. Ayrıca, dağ sıraları arasındaki az yağışlı çukur alanlar da yer yer 2 000 m'ye kadar bozkırla örtülüdür. Buna karşılık Altaylar' ın yağışlı yamaçlarını geniş ormanlar örter. Yapraklarını döken ağaçlardan ve iğneyapraklılardan oluşan bu ormanlar Batı Altaylar'da arazinin °/o 70’inı kaplar.

Birçok dağoluş dönemi geçiren Altaylar'ın, özellikle Rusya Federasyonu sınırları içindeki bölümü, maden yatakları bakımından (demir, kömür, kalay, çinko, altın) zengindir. Bu yeraltı kaynaklarının ve geniş ormanların işletilmeye başlaması ve bu nedenle rus teknisyenlerin ve ailelerin akın etmesi sonucunda, Altaylar'ın Rusya Federasyonu sınırları içindeki bölümünde ilksel etnik yapı büyük ölçüde değişmiştir.