Arapça

Arap Yarımadasının büyük bölümünde, Kuzey Afrika’da ve Ortadoğu’nun bazı bölgelerinde konuşulan, Hami-Sami dil ailesinin Sami kolunun Güney Merkez öbeğine bağlı dil. İslamiyetin kutsal kitabı Kuran’ın dili ve Müslümanların din dilidir. Edebi Arapça ya da Kuran Arapçası adı verilen Klasik Arapça, Sami dilleri arasında en gelişmiş olanıdır.

Bugün 150 milyonu aşkın insanın konuştuğu Arapça, beş ana lehçe öbeğini kapsar: Arabistan Yarımadası lehçeleri (Hicaz, Necd, Yemen, Aden, Umman, Zengibar, Komoro, Madagaskar); Irak lehçeleri (Bağdat, Musul); Suriye lehçeleri (Halep, Beyrut, Şam, Lübnan, Filistin-Kudüs, Çöl Bedevileri); Mısır lehçeleri (Kahire, Sudan); Magrip lehçeleri (Tunus, Cezayir, Libya, Fas, Moritanya, Timbuktu, Sicilya, Endülüs). Arapçanın Cezayir lehçesi dışındaki tüm lehçeleri edebi dilden önemli ölçüde etkilenıniştir. Bilinen en eski Arapça yazıt, Nebati alfabesi ile yazılmış İS 328 tarihli en-Namara’ dır.
13. yüzyıldan başlayarak din dili olarak büyük yaygınlık kazanan Arapça, Arap olmayan hanedanların ortaya çıkışıyla birlikte bütün Arap dünyasının resmî dili olma özelliğini yitirmeye başladı. Zengin bir dil olan Arapçaya siyasal ve kültürel ilişkiler sonucu birçok yabancı sözcük ve terim girdi. Özellikle 19. yüzyıldan sonra başlatılan özleştirme çalışmaları, lehçelerin çokluğu yüzünden yeterince olumlu sonuçlar vermemektedir.

Arapça, bükünlü dillerdendir.

28 harften oluşan Arap alfabesinde sesler özel bir yapı gösterir. Bir dizi özel boğazsıl ses ve küçükdil sürtüşmelileri ve artdamaksıllaştırılmış ünsüz (yutağın büzülmesi ve dilin arka bölümünün yukarı çekilmesiyle söylenen ünsüzler) vardır. (Örn. hâ\ hâ\ ‘ayn, gayn, kâf). Üç ünlü (a, i, w), uzun ve kısa olarak kullanılır. Arapçada üç sözcük türü vardır: Eylem, ad, harf ya da ilgeç. Sözcüklerin başına tanımlık (el-) getirilir: el-hürriyye, el-mekâtib gibi. Eylemler kök bakımından yalın (el-mücerred) ve harfi artırılmış (elmezîd) olmak üzere ikiye ayrılır. Bu harflerin sayısı, geçmiş zaman kipinde genellikle üçtür, az sayıda dört harfli eylem de vardır: ketebe (“yazdı”), vakafe (“durdu”), zehebe (“gitti”), dahrece (“yuvarladı”) gibi. Üç harften kurulu eyleme üçlü (es-sülasi), dört harflisine dörtül (er-rubai) denir. Eylem kalıbına da ölçü (el-vezn) adı verilir. Sülası nin esas kalıbı fi’l (fa, jyn ve lâm) köküdür. Harfi artırılmış ylem, üç ya da dört harfli bir köke, iki ya la üç harf eklenerek yapılır: gaf ere (“bağışadı”), estagfere (“bağış diledi”). Eylem yatıları da belirli kalıplara göre yapılır: :fale kalıbı ile semi’a (“işitınek”) / esma’a ^“işittirmek”); faale kalıbı ile ’ ar af e (“bilmek”) / arrefe (“bildirmek”). Adların eril ve dişil biçimleri vardır. Dişil biçimi üç türdür: tıfl (“çocuk”, eril), tıfla (dişil); kâtib (eril), kâtibe (dişil); ekberu (“en ulu, en büyük”, eril), kübrâ (dişil). Adların nicelik biçimi de tekil, ikili çoğul ve çoğul (eril çoğul, dişil çoğul, kırık çoğul) olarak üçe ayrılır: devlet (tekil), devleteyn (“iki devlet”, ikili, çoğul); muallim (eril, tekil), muallimûne (eril, çoğul), muallimât (dişil, çoğul); kitâb (tekil), kütüb (“kitaplar”, kırık çoğul); zaman (tekil), ezmine (“zamanlar”; kırık çoğul) gibi.

Arapçada adın ya da eylemin başına gelen harf ya da ilgeç adı verilen sözcükler de görülmektedir (bi: bi’l-cümle, bi’l-ittifak; fi: fi-mektebihi “yazıhanede”, fi-yevmina “günümüzde”; an: anümmike “arınenden”). Arapçada başlıca üç eylem kipi bulunur. Bunlar, geçmiş zaman (<el-mazi), geniş zaman (el-muzari) ve buyurma kipidir (el-emr): feteha (“açtı”), yeftehu (“açar”), iftah (“aç”) gibi. Geleceği belirtınek için geniş zamandan önce saufa sözcüğü ya da saeki getirilir: saufa yektub, sayektubu (“yazacak”) gibi.

Arapçada tümceler yalın ve bileşik olarak iki türlüdür: babun meftûh (“kapı açıktır”), ma zafa’alte el-yevmî (“bugün ne yaptın?”), re’eytü tıflen yel’abü fi’s-sâhati (“meydanda oynayan bir çocuk gördüm”) gibi.
Arap dünyasında okuma yazma ve yükseköğrenim oranının artınası, Klasik Arapçanın konuşma dili üzerindeki etkisini artırmıştır.