arbitraj

bir piyasadan döviz, altın, tahvil ya da menkul değerler satın alıp hemen sonra bir başka piyasada satarak piyasalar arasındaki fiyat farklılıklarından kâr etıneyi amaçlayan ticari işlem. Piyasa mekanizmasının işleyişi nedeniyle arbitraj sürekli olarak yinelenebilir. Arbitraj genelde piyasalardaki fiyat farklılıklarını yok etınek eğilimindedir. Arbitraj azgelişmiş ülkelerde menkul değerlerin ülkenin değişik yöreleri arasında alım satımı düzeyinde kalabilir. Oysa gelişmiş ülkelerde genellikle döviz kurları, kısa dönemli faiz oranları, altın ve tahvil fiyatları ile ilgili uluslararası düzeydeki işlemleri ifade eder.

Dövizin anında teslim edilmek üzere alınıp satıldığı peşin (spot) döviz piyasalarında yapılan döviz arbitrajı iki ya da daha çok borsa arasında gerçekleşebilir (iki merkezli arbitraj ya da çok merkezli arbitraj). Örneğin New York’ta 1 dolar karşılığında A ülkesinin 2 sterlininin ve gene 1 dolar karşılığında B ülkesinin 5 frankının değiştirildiği varsayılırsa, bunun mantıksal sonucu, A ülkesinin 2 sterlininin 5 frank değerinde işlem görmesidir. Ama B ülkesinin bankaları herhangi bir nedenle 2 sterlin karşılığında 4 frank ödüyor olsa, New Yorklu bir borsa simsarı, bu durumda elindeki 100 bin dolarla şu üç işlemi yapabilir: 1) New York’tan 500 bin frank satın alıp, bunu B ülkesindeki hesabına transfer ettirir, 2) B ülkesindeki muhabirine bu ülkede geçerli olan 4 frank eşittir 2 sterlin kuru üzerinden aynı miktarda frank karşılığında 250 bin sterlin aldırır ve bu miktarı da A ülkesindeki hesabına transfer ettirir, 3) aynı miktardaki sterlini New York’ta dolar karşılığında ikiye bir oranında toplam 125 bin dolara satar ya da başka bir deyişle 25 bin dolar kâr eder. Borsa simsarı bu işlemleri New York’taki yüksek talep sonucunda frankın değeri yükselip kâr olanağı ortadan kalkıncaya değin sürdürür.

Faiz farklan nedeniyle arbitraj yapabilme olanağı ülkelerce çeşitli paralara uygulanan faiz oranlan arasında farklılık olduğu zaman doğar. Altın ve tahvil arbitrajı, iç piyasadaki menkul değerler arbitrajına çok benzer bir biçimde yapılır. Ama, ilk ikisinde menkul değerler arbitrajından farklı olarak, fonların gerekli işlemler için yurtdışına havale edilmesi ya da gelirin işlem sonunda ülkeye geri getirilmesi gerektiğinden, döviz kurları önemli bir rol oynar.