L carnitine Nedir?

L carnitine (BT vitamini olarak tanımlamakla birlikte) kırmızı etten ekstrakte edilen hayvansal kaynaklı bir besin bileşenidir. İlk kez 1905 yılında Gulewitcsh ve Krimberg tarafından kırmızı et dokusundan izole edilmiş ve bu buluştan sonra, latince et anlamına gelen “carnis” ismi verilmiştir (Baumgartner ve Blum, 1997a). L carnitine (y- trimethilamino P-hydroxybutyricacid) doğal bir maddedir. İnsan sağlığı için oldukça önemli işlevleri vardır. Bu nedenle insan sağlığı açısından tıp alanında bir çok hastalığın iyileştirilmesinde ve önlenmesinde kullanılmaktadır.
Su ürünleri alanında kullanımı ilk olarak Bilinsky ve Jonas 1970 li yılların başında kuluçkahane ortamında L carnitine’nin alabalık mitokondrisinde uzun zincirli yağ asitlerinin oksidasyonunu ve taşınmasını arttırdığını keşfetmeleri ile başlamıştır. Esas olarak L carnitine’nin en önemli işlevi hücre içine yağ asitlerini taşımasıdır. Bununla beraber yetiştiricilikte bilinen en önemli yararları arasında şunları saymak olasıdır;

• Spermatogenezisi teşvik eder (anaç kadronun beslenmesinde yararlanılır),
• Soğuğa karşı direnci arttırır (özellikle düşük sıcaklığa bağlı stresin etkisinin azaltılması),
• Larva yetiştiriciliğinde mortalitenin düşürülmesi ve yaşama gücünün artırılması
• Canlı ağırlık kazancının artışı (büyüme hızında artış)
• Amonyağın toksisitesinden koruma (Detoksifikasyon)
• Daha iyi yemden yararlanma sağladığı,
• Yüksek protein içeriği ve proteinden yararlanma oranında artış
• Yemdeki yağ içeriğinin etkili kullanımını
• Çevresel (özellikle stres üreten) faktörlere gösterilen toleransta yükselme sağladığı saptanmıştır .
• İmmün sistemin geliştirilmesine yardımcı olması
• Smoltifikasyonun hızlandırılması

Doğada L carnitine’nin bulunduğu kaynaklar

Doğada esas olarak kırmızı etlerde bulunmakla beraber iz miktarda bazı bitkisel kaynaklarda da mevcuttur. Koyun eti başta olmak üzere kırmızı et ve süt ürünleri doğal L carnitine bakımından zengin besinlerdir. Ayrıca balık, kümes hayvanları, kuşkonmaz, avokado ve buğday L catnitine içeren besinler arasındadır.

L Carnitine Nasıl Kullanılır?

Farklı sağlık koşulları için önerilen carnitine dozları değişmektedir. Aşağıdaki günlük kullanım miktarları çeşitli araştırmalardan elde edilen kullanım miktarlarıdır. Ancak sizin sağlık koşullarınıza, yaşınıza ve hangi nedenle L carnitine takviyesi kullanmanız gerektiğine bağlı olarak miktar değişebilir. Size en uygun dozaj için doktorunuza danışabilirsiniz.
L Carnitine Eksikliği Yaşayan Yetişkinler:
Günde 990 mg’lık tabletlerden 3 adet.

• Göğüs Ağrısı: 1 günde 2 adet 1 gramlık tablet.
• Kalp Krizi Sonrası: Günde 2-6 gram arası.
• Hipertiroid: Günde 1-2 gram arası.
• Erkek Kısırlığı: Günde 2 gram L-carnitine ve 1 gram L-acetyl-carnitine.

Yetiştiricilik çalışmalarında yeme dışarıdan carnitine eklenmesi ile lipid oksidasyonunda enerji kullanımının etkinliğinin ve dolayısıyla besi performansının arttığı ispatlanmıştır. Geçmişte yapılan bir çok çalışma ile yemlerine L-carnitine eklenerek beslenen levreklerin, mercan balıklarının, sazanların, beyaz karideslerin (Penaus indicus) ve çizgili levrek melezlerinin büyümelerinin pozitif yönde etkilendiği kanıtlanmıştır. Ç.Ü. Su Ürünleri Fakültesinde yapılan bir dizi araştırmada tilapiaların ve alabalıkların L carnitine destekli yemlerle beslendiklerinde besi performanslarının ve yemden yararlanma düzeylerinin iyileştiği gözlemlenmiştir. Denemeler sonunda L carnitine nin göze çarpan en önemli etkisinin, daha az yem atılarak daha iyi bir büyüme sağlaması olmuştur. Tilapialarda %3,4 oranında daha iyi yemden yararlanma oranına ulaşırken aynı zamanda %7,77 oranında daha hızlı bir büyüme elde edilmiştir (Dikel ve ark. 2003). Alabalıklarda FCR’in %20 oranında daha düştüğü tespit edilmiştir. L-carnitine destekli yemle besleme yapan, Becker ve Focken (1995) sazanların %3,5 ile 7,1 arasında, Torreele ve ark. (1993) Afrika kedi balıklarının %5,3 ile 9,3 arasında, Becker ve ark.(1999) O.aureus x O.niloticus melezlerinin de % 11,3 civarında daha iyi yem değerlendirme oranlarına ulaştıklarını bildirmişlerdir. Dikel ve ark.(2003) de yeme L carnitine katılmasının yem maliyetini artırmakla beraber toplamda % 9,67 oranında bir tasarruf sağladığı bildirilmiştir. Hem karnivor hem de herbivor balıkların beslenmesinde kullanılan L carnitine’nin farklı türlere farklı dozlarda verilmesi söz konusudur. Özellikle karnivor türlere daha yüksek düzeyde L carnitine verilir.

Özellikle çevre bilincinin geliştiği günümüzde hem ekolojik hem de ekonomik nedenlerle daha az yem kullanarak daha karlı bir yetiştiricilik modeli gündem kazanmaktadır. Bu bağlamda ülkemizde de yem değerlendirme oranlarının gelişmiş Batı ve Kuzey ülkelerinde olduğu gibi, çekilebildiği kadar aşağı çekilerek hem üretim sahalarının geleceğinin teminatı, hem de işletmelerin karlılığı sağlanmaya çalışılmalıdır.
Esas olarak ticari balık yemlerinde çok az olmakla beraber bir miktar L carnitine’nin bulunması söz konusudur. Ancak sıcağa karşı oldukça duyarlı olan bu besin bileşeninin 25 0C derecenin üzerinde bozulması, onun hazır yemlere kolaylıkla katılmasını belki de zor hale getirmektedir.

Karnitinin Tedavide Kullanımı

Bir antioksidan gibi çalışarak çeşitli hastalıkların oluşma ve gelişme sürecini hızlandıran “serbest radikallere” karşı vücudu koruyan L carnitine, bu özelliği ile kalp ve damar hastalıkları başta olmak üzere beslenme bozuklukları, diyabete bağlı komplikasyonların tedavisinde ve bu hastalıklardan korunma sürecinde ön plana çıkmaktadır.

Anjin:
Çeşitli klinik araştırmalar L carnitine ve propionyl-L-carnitine’in sabit anjini bulunan hastaların göğüs ağrısı yaşamadan egzersiz yapabilmelerine yardımcı olduğunu ortaya koymaktadır.
Ancak uzmanların, anjin hastalarının L carnitine takviyesi kullanarak kendi kendilerini tedavi yöntemine başvurmamalarını öneriyor ve alınacak karnitin miktarının bir doktor tarafından belirlenmesi gerektiğinin altını çiziyor.

Kalp Krizi:
Kalp krizi sonrası, bir sonraki olası ataktan korunmak için alınan geleneksel ilaçlarla birlikte carnitine takviyesi kullanımının 2. kalp krizi riskini daha da azalttığı yönünde bazı çalışmalar mevcut.
Bu konuda yapılan her araştırma aynı sonuca sahip olmadığı için carnitine takviyesini kalp krizi ilaçlarıyla birlikte kullanıp kullanamayacağınızı doktorunuza danışmalısınız.

Periferik Damar Hastalıkları:
Klinik araştırmalar, L carnitine takviyesinin akut damar tıkanıklığı veya damar sertleşmesi nedeniyle yaşanan periferik damar hastalıklarının, bacaklarda kramp ve ağrı gibi belirtilerinin azaltılmasına yardımcı olduğu yönünde sonuçlara sahip.
L carnitine, damar tıkanıklığı nedeniyle bacaklara daha az kan gitmesi sonucu yürüme zorluğu çeken hastaların bu şikayetlerinin azalmasına yardımcı olan takviyeler arasında gösteriliyor.

Diyabetik Nöropati:
Kan şekeri seviyesinin uzun süre yüksek değerlerde kalması, sinirlerin hasar görmesine ve buna bağlı olarak hastanın başta kol, bacak ve ayaklar olmak üzere vücudun çeşitli noktalarında his kaybı ve ağrılar yaşamasına neden olan “diyabetik nöropati” L carnitine ile azaltılabilir.
Bu alanda yapılan çalışmalar acetyl-L-carnitine’in tahrip olan sinirlerin yenilenmesine yardımcı olduğunu ortaya koymaktadır. Ancak bu konuda daha fazla bilimsel araştırmaya ihtiyaç duyulmaktadır.

Alzheimer Hastalığı:
Carnitine’in Alzheimer hastalığını durdurmaya faydası olup olmadığı konusunda yapılan araştırmalar karışık sonuçlara sahiptir.
İlk zamanlarda yapılan çalışmalar acetyl-L-carnitine’nin Alzheimer’in ilerleyişini yavaşlattığı yönünde sonuçlara sahipken, daha sonra, daha iyi dizayn edilmiş ve daha geniş kitlelerle yapılan araştırmalar da karnitinin Alzheimer veya bunamaya herhangi bir etkisi olmadığı tespit edilmiştir. Bu konuda yapılan çalışmalar devam etmektedir.

Böbrek Hastalıkları ve Diyaliz:
Karnitinin üretilmesinden böbrekler sorumlu olduğu için böbrekleri etkileyen hastalıklar karnitin seviyesinin düşmesine yol açabilir. Bu durumda doktorunuz karnitini takviye şeklinde kullanmanızı önerebilir.

Sperm Sayısı Azlığı:
Erkeklerde sperm sayısı azlığı carnitine seviyesinin düşüklüğüne bağlı olabilir. Uzmanlar L carnitine takviyelerinin sperm sayısını ve kalitesini arttırabileceğini belirtiyorlar.

Sertleşme Bozukluğu:
Diyabet hastası ve prostat ameliyatı sonrası sertleşme sorunu yaşayan erkeklerin katılımıyla yapılan öncü araştırmalarda, propionyl-L-carnitine’nin erkeklerde sertleşme bozukluğu tedavisine yardımcı olabileceği sonucu elde edilmiş.

Hipertiroidzm:
L-carnitine, aşırı aktif tiroidin neden olduğu uykusuzluk, sinirlilik hali, çarpıntı ve titreme gibi belirtileri azaltmak için kullanılabilir. Olası yan etkilerden korunmak adına hipertiroidi olan hastalar carnitine kullanımı konusunda doktorlarına danışmalıdır.

Sportif Performans:
Çoğu atlet spor müsabakaları öncesi L carnitine takviyesi kullanmaktadır. Ancak ABD merkezli “Ulusal Sağlık Enstitüsü” (National Institutes of Health) 20 yıl boyunca yapılan araştırmalarda, L carnitine takviyesi kullanmanın, sağlıklı kişilerde fiziksel performansı arttığı yönünde herhangi bir sonuç elde edilmediğinin altını çiziyor.

L Carnitine Zayıflatır mı?

L carnitine takviyeleri, her ne kadar “kilo verme ilacı” olarak pazarlansa da böyle bir etkisi olduğu konusunda yayınlanmış, geniş çaplı bir bilimsel araştırma mevcut değil.
Ayrıca yapılan küçük ölçekli araştırmalar L carnitine takviyelerinin kilo kaybını hızlandırmadığı yönünde sonuçlara sahip.
Örneğin 2000 yılında “International Journal of Sport Nutrition and Exercise Metabolism”de sonuçları yayınlanan araştırmada, fazla kilosu bulunan 36 kadına 8 hafta boyunca L carnitine takviyesi verilmiş. 2 ay sonunda L carnitine kullanan grupla ve “placebo” verilen kadınlar arasında kilo farkı oluşmamış.
Hatta, 2005 yılında “International Journal for Vitamin and Nutrition”da yayınlanan bir diğer araştırmaya göre L carnitine takviyesi verilen hayvanların, her gün aynı kaloriyi almalarına karşın L carnitine kullanmayan hayvanlara göre daha fazla kilo aldıkları tespit edilmiş.
Ancak Maryland Üniversitesi Tıp Fakültesi makalesinde, L carnitine’in yağ kütlesini azaltarak kas kütlesini arttırmaya ve buna bağlı olarak kilo vermeye yardımcı olabileceği belirtiliyor.

Fazla L Carnitine’in Zararları

Günde 3 gram ve 3 gramdan fazla L carnitine tüketimi mide bulantısı, kusma, mide krampları, ishal ve vücut kokusunun artması gibi yan etkilere neden olabilir. Nadir olmakla birlikte, uzun süre doz aşımı kasların zayıflamasına ve nöbetlere yol açabilir.

• Mide Bulantısı ve Kusma: Mide bulantısı ve kusma fazla L-carnitine’in en yaygın olarak görülen yan etkisidir. Bu yan etkiler çok şiddetli olmayabilir.
• İshal: Günde 5 gramdan fazla L carnitine takviyesi kullananlar ishal olabilir. İshal hafif seyredebilir ve 2-3 gün içinde kendiliğinden geçebilir.
• Kaşıntı: L carnitine takviyesi nadir olarak kaşıntıya yol açabilir. Bu yan etki genellikle yüksek dozlarda görülmektedir.
• Vücut Kokusu: L carnitine takviyesi kullanmak vücut kokunuzu değiştirebilir. Günde 3 gramdan fazla L carnitine takviyesi alanlarda vücut kokusu artabilir. Doz azaltıldığında koku kendiliğinden ortadan kalkar.
• Nöbetler: L carnitine takviyeleri, geçmişinde çeşitli sağlık koşulları nedeniyle nöbet geçiren kişilerde nöbet sıklığını ve şiddetini arttırabilir.
• Hamilelik ve Emzirme Dönemi: L carnitine takviyesi kullanmanın hamilelik ve emzirme dönemlerindeki etkisi konusunda yeterli çalışma bulunmamaktadır. Olası Yan etkilerden korunmak adına bu gibi hassas dönemlerde herhangi bir besin takviyesi kullanmaya başlamadan önce doktorunuza danışın.

Herhangi bir sağlık koşulu nedeniyle düzenli olarak ilaç kullanıyorsanız L-carnitine takviyesi kullanmaya başlamadan önce olası yan etkiler hakkında doktorunuzdan bilgi alınız. Ayrıca damar sertleşmesi sorunu olanlar, siroz hastaları, hipotiroidi olanlar, karaciğer veya böbrek hastalığı bulunanlar ve yüksek tansiyon hastaları doktor kontrolü dışında karnitin takviyesi kullanmamalıdır.