C Vitamini (Askorbik Asit)

C vitamini bütün canlı dokularda bulunur, kimyasal adı L-Askorbik Asit’tir. Bir monosakkarit türevidir, yapıca glikoza benzer.

Ticari C vitamini genelde askorbik asit kristallerinden veya askorbik asidin kalsiyum veya sodyum tuzlarından oluşmaktadır. C vitamini; insan kanı plazmasında omurilik, akciğer, göz gibi pek çok hayvansal dokuların sulu bölümlerinde oldukça yüksek yoğunlukta bulunur. Bitkiler de yapılarındaki glikozu kullanarak C vitamini sentezlemektedir. İnsanlar, primatlar (şempanze, goril, orangutan ve bazı maymun türleri) bazı meyve yarasaları ve hint domuzu dışında diğer bütün memeliler, karaciğerlerinde glikozdan C vitamini yapabilmektedirler. Bu canlıların C vitamini yapamamasının sebebi, glikozu C vitaminine dönüştüren enzimin vücutlarında olmayışıdır.
Mikroorganizmalar C vitaminine (askorbik aside) gereksinim duymazlar ve sentezlemezler.

C Vitamininin Özellikleri

• Renksiz, beyaz, dikdörtgen kristallerdir. Çok hafif özel bir kokusu vardır.
• Ekşi tatta ve asit reaksiyondadır.
• Optikçe aktiftir, polarize ışığı sağa çevirir.
• Eter, benzen, kloroform ve yağlarda çözünmez, asetonda ve alkolde az erir.
• Asit ortama dayanıklı, alkali ortama karşı çok hassastır.
• Isıya karşı dayanıksızdır, ısı etkisi ile yapısında kimyasal bozulmalar olur.
• Çabuk okside olur. pH’ın artması, ışık, gümüş ve bakır iyonları karşısında hızlı bir oksidatif parçalanmaya uğrar. Bu nedenle bakır kaplarda pişen yemeklerde C vitamininin önemli bir bölümü okside olur. Buna karşılık buharlı tencerelerde (düdüklü tencere), vakum altında pişen yemeklerde daha az C vitamini kaybı meydana gelir.
• C vitamininin hem antioksidan hem de bir enzim kofaktörü olarak hareket etme yeteneği vardır.

C Vitamininin Vücuttaki Görevleri

• C vitamini kuvvetli bir antioksidandır, oksijenin olumsuz etkilerini engeller. Antioksidan özelliğinden dolayı tiamin, riboflavin, pantotenik asit, biyotin, folik asit, E vitamini ve A vitamini yapısındaki çift bağların oksijen etkisiyle parçalanması ve bozulmasını engelleyerek vücudumuzda bu vitaminleri koruyucu etki yapar. Askorbik asit aynı özelliğinden gıda sektöründe de yoğun olarak kullanılmaktadır.
• Askorbik asit vücudun savunma sistemini güçlendirir.
• Aminoasitlerin, demir ve folik asidin metabolizmasında rol alır.
• Kollajen sentezi için gereklidir, kemik ve dişlerin dayanıklı olmasını sağlar.
• Kan damarları duvarlarının sağlıklı ve dayanıklı olmasını sağlar.
• Alerjik olayların şiddetini azaltır, yara ve yanıkların kolay iyileşmesini sağlar.
• İnsülin, kortizon gibi hormon ilaçları ile cıva, kurşun gibi ağır metallerin olumsuz etkilerini giderir.
• Askorbik asit vücudumuzda çok az miktarda (5 mg kadar) depo edilir. Günlük ihtiyaçtan fazlası idrarla dışarı atılır. 
• Besinlerin hazırlanması, pişirilmesi ve saklanması sırasında önemli ölçüde C vitamini kaybı olur. Bu nedenle çiğ olarak yenilebilecek olan (meyveler, havuç, domates, maydanoz, biber vb.) besinler günlük beslenmemizde mutlaka yer almalıdır.

C Vitamini Kaynakları

Bütün taze sebze, meyveler bir miktar C vitamini içermekle birlikte yeşil ve kırmızı biber, koyu yeşil yapraklı sebzeler, lahana, domates, portakal, limon gibi turunçgiller ve çilek, şeftali, kuşburnu, böğürtlen, askorbik asit bakımından en zengin kaynaklardandır.

Pek çok sebzenin pişirildikten sonra C vitamini değeri (diğer vitamin ve minerallerle birlikte) azalır. Örneğin C vitamini bakımından zengin brokolinin sadece 3-4 dakika haşlanması veya buharda pişirilmesi C vitamini değerinin yaklaşık %25 azalmasına neden olur. Daha uzun sürelerde pişirmek ise (10-20 dakika) vitaminin %50’sinin kaybolmasına yol açar. 
Önceden pişirilen ve dondurulmuş olarak satılan sebzeler normal C vitamini değerinin sadece 1/3’ünü içerir.
Bu nedenle, vitaminin tam olarak alınabilmesi için sebze ve meyvelerin çiğ ya da çok az pişirilerek tüketilmesi önerilmektedir.

Gereksinimi, yetersizliği ve fazlalığında görülen bozukluklar

Yetişkinlerin günde 30-50 mg arasında C vitamini alması önerilir.
Yeşil ve kırmızı biber, koyu yeşil yapraklı sebzeler, domates,portakal, limon gibi turunçgiller, çilek, şeftali, kuşburnu, böğürtlen en iyi kaynaklarıdır. Orta büyüklükte bir portakal ile bir porsiyon sebze yemeği günlük C vitamini ihtiyacını karşılar. Ancak besinlerin hazırlanması, pişirilmesi ve saklanması sırasında önemli ölçüde C vitamini kaybı olur. Bu nedenle çiğ olarak yenilebilecek olan (havuç, domates, maydanoz, biber vb.) besinler günlük beslenmemizde mutlaka yer almalıdır.
C vitamininin ileri derecede yetersizliğinde; “skorbüt” hastalığı görülür. Hastalık kıl diplerinde kanamalar, kemik,diş ve dişetlerinde bozukluklar, büyümede duraklama şeklinde başlar. İlerlediğinde enfeksiyonlara karşı dayanıksızlık, deride küçük kanamalar, depresyon görülür. Kişi tedavi edilmezse ölümle sonuçlanır.
Yetişkinlerin vücudunda 5 mg kadar depo edilir fazlası dışarı atılır.