Yelken Sporu Nedir?

Yelken rüzgar enerjisini kullanarak oluşturduğu kuvvet ile bağlı bulunduğu teknenin hareket etmesini sağlayan özel dizayn edilmiş araçlardır. Yelken özel bir kumaştan yapılır. Bu kumaş ne çok sert, ne de çok yumuşak olmalıdır. Bu kumaşın en önemli özelliği çok sağlam ve esnek bir yapıya sahip olmasıdır. Yelken düz değildir. Her yelkene, özel bir derinlik verilerek yelken üç boyutlu hale getirilir. Yelkeni yıpratan şey, rüzgar, güneş ve denizin tuzlu suyudur. Ayrıca yelkeni gereğinden fazla gergin tutmak da yelkenlerin ömrünü kısaltır. Her yelkenli tekne, kullanma koşullarına göre zaman içerisinde ilk günlerdeki formunu kaybeder.

Yelken, deniz, dalga, akıntı ve rüzgar gibi sürekli bir değişim içinde olan dış kuvvetlerle mücadele etmektir. Bu durum dışarıdan görüldüğü kadar kolay bir durum değildir. Akıntı, rüzgar gibi kuvvetler gözle görülemez, hissedilirler ve bunların etkilerini kestirebilmek için deniz üzerinde zaman geçirmek gerekir. Bu faktörler sadece yaşayarak öğrenilir. Zaten yelken sporunu zevkli yapan da bir çok değişkenin birleşerek bu sporu oluşturmasıdır.

Diğer branşlarda olduğu gibi yelken sporunda da yarışabilmek için lisans sahibi olmak gerekir. Ancak Türkiye dışındaki ülkelerde sporcular, IYRU kararları doğrultusunda bir kulüp üyesi olmak zorundayken Türkiye'de ferdi lisans, yarışmalar için yeterli görülür.Yelken sporu ve yarışlarda gerekli ana unsurlar şunlardır:

• Tekne ve parçaları,
• Arma,
• Ekipman, aksesuar,
• Yelken,
• İnsan(pratik, teknik bilgi, fizik kondisyon vs.),
• Bu 5 öğenin birbirleriyle dengeli olarak rüzgarlara ve seyirlere, dalga boylarına göre ayarlanması (hidro ve aerodinamik bilgisi ile birlikte),
• Yarış kuralları,
• Yarış taktikleri,
• Deniz trafik kuralları,
• İlk 4 öğeye ait bakım, onarım ve teknik bilgi.

Yelken yarışları üç ayrı kategoride yapılır:

1. Regatta olimpik yarışları
2. Okyanus yarışları
3. Maç (ya da kafa kafaya yarış)

Yarışma kuralları tüm yelkenli tekne kategorilerinde aynı şekilde uygulanır. Yarışmalara erkekler ve kadınlar (özel yarışlar dışında) katılabilirler.

Yarışmaların olimpik seyri üçgen şeklindedir ve seyir denize atılan şamandıralar ile belirlenir. Yarışmanın yönü rüzgârın estiği yöne göre tespit edilir. Yarışma mesafesi yarışılan yelkenli tekne kategorisine göre değişkenlik gösterir.

Yelken Tarihçesi

Yelkenli tekne M.Ö. 2400'lerde Mısırlılar tarafından icat edilmiştir. İlk yelkenin ham maddesi papirüs bitkisidir. Mısırlılar'ın ardından, Polenezyalılar kanolarında rüzgar teknolojisini kullanmışlardır. Yelkenli tekneler daha sonra Roma, Yunan, Çin, İspanyol, Portekiz, Fransız ve İngilizler tarafından kullanılmıştır. 20. yüzyılda Avrupalı bazı ünlü araştırmacılar ve gezginler yelken sporunun popülerliğini artırdılar.

Bugün yelken hem hobi, hem de spor olarak pek çok kişi tarafından benimsenmektedir. Yelken sporu 19. yüzyılda yat kullanımının gelişmesiyle başladı. Bu yatlarla denizlerde, göllerde ve akarsularda yelken yarışları düzenleniyordu. Bu spor, daha sonraları gelişerek Olimpiyat Oyunlarında da yapılmaya başlandı.
Yelken sporu ilk olarak 1896 yılında Olimpiyatlardaki yerini almıştır. Hemen her ülkede yelken federasyonları bulunmaktadır. 1957 senesinden sonra yelkenle ilgili çeşitli kulüpler kurulmuştur. Bugün yelken sporuyla uğraşan birçok spor kulübü vardır.

Yelken Sporunun Kuralları Nelerdir?

Rüzgar enerjisi kullanılarak oluşan kuvvet ile tekne hareketini sağlayan özel tasarlanmış araçlar yelkenlerdir. Yelkenler ne çok sert ne çok yumuşak kumaşlardan yapılır. Bu kumaşlar oldukça esnek ve sağlam bir yapıdadır. Yelkenler deniz, dalga, akıntı ve rüzgar gibi durumlarla mücadele etmektedir. Günümüzde yelken hem hobi amaçlı hem de spor olarak kullanılmaktadır.
Günümüzde tüm ülkelerde toplam yaklaşık 3000 yelken kategorisi bulunur. Hepsinin kendine ait kuralları bulunmaktadır. Ortak amaçları ise şunlardır;

• Sudan ve rüzgardan en üst seviyede yararlanılır.
• Geçiş üstünlüğü kuralları mevcuttur ve bu kurallara uymak mecburidir.
• Yarış öncesinde de bu kurallar geçerlidir. Yarış komitesinin içinde yer alan tekne yarış başlamadan önce havaya uyarı atışı yapar. Yarışa beş dakika kala bu atış tekrarlanarak kuralların başladığını belirtir. Son bir dakika kala tekrar uyarı atışı yapılır bu da oyunun başladığına işaret eder.
• Yelkenlerden birisi uyarıdan önce başlamışsa geri dönüp tekrar başlamak zorundadır. Komite eğer ilk önce çıkışı yapan tekneyi belirleyemezse oyun durdurulur. İşlemler tekrar başa alınarak tüm teknelerin tekrar çıkış yapması istenir.
• Sporcuların kıyafet ve malzeme ağırlıkları önceden belirlenmiştir. 8 kilogramı geçemezler.
• Yelken yarışlarında en önemli etken rüzgarlardır. Şamandıralar rüzgarlara göre yerleştirilir. Yelken komitesi her bir yarış için ayrı güzergah düzenlemek durumundadır.
• Bu komitenin birçok yetkisi vardır. Bu yetkiler güzergahı uzatmak, kısaltmak ya da iptal etmek gibi yetkilerdir.

Yelkenli Teknenin Kısımları

1) Ana Yelken: Çift yelkenli teknenin büyük olan yelkenidir. Direğe bağlıdır.ANA YELKEN adı verilir.Ana yelken ipleri (iskotalar) yardımıyla kontrol edilir.Yelkene daha iyi form verebilmek için bazı ana yelkenlerde yelkene paralel önden arkaya doğru doğru çıtalar bulunur.
2) Cenova: Gene iki yelkenli tekenelerde (sloop arma) öndeki küçük yelkene FLOK yada CENOVA adı verilir. Eğer öndeki yelken teknenin diğerini geçmiyorsa yada çok az geçiyorsa flok, %5'lik bir kısımdan fazlasını geçiyorsa ve direğin en tepesinden başlıyorsa cenova adını alır.
3) Baş Istralya: Yelken direğinin ayakta durmasını sağlayan ve bu direği baştan destekleyen teldir. BAŞ ISTRALYA adını alır. Özellikle büyük yelkenli tekenelerde orsa seyrinde üzerine büyük yükler bindiği içn sağlam olmalıdır. Gerilmelerinin belli ölçüleri vardır. Çok gergin yada çok boş olmaması için tansiyon ayarı yapılarak gerginliği ayarlanmalıdır.
4) Kıç Istralya: Direği arkadan destekler gibi görünen tele de KIÇ ISTRALYA denir.Esas görevi sert havalarda gerilerek direği bükmektir ve bu sayede yelkendeki toru azaltmaktır.Çünkü sert havalarda fazla tor zaten istememekteyiz.
5) Bumba: Ana yelkeni alttan tutan ve direğe bağlı olan uzun ince parçadır.Görevi yelkeni alttan açık tutmak ve yelkenin formunu ayarlamaktır.Bumba oynayan bir parçadır.Rüzgara göre devamlı hareket eder ve ayarlanır.Özellikle sert havalarda rüzgaraltına doğru manevra yaparken (boci tramola-kavança) ani ve çok hızlı hareket edebileceğinden dikkat edilmelidir.Dolayısıyla dönüş dikkatli yapılmalıdır.
6) Direk: Yelkenin yukarıda durması için gerekli ana parçadır. DİREK adı verilir. Yelken direk yardımıyla basılır ve kullanılır.Uzunlukları ve yapıldığı malzeme tekne boyuna, tasarımına ve amacına göre değişiklik gösterir.
7) Çarmıh: Direği yandan destekleyen ve tutan teldir. ÇARMIH teli adını alır. Yelkenli teknenin sancağında ve iskelesinde olmak üzere iki veya daha fazla adet vardır. Yelken seyri sırasında özellikle rüzgarüstü çarmık teli üzerine büyük kuvvetler biner. Bu sebepten dolayı rüzgaraltı tel ise biraz daha boş gibi görünür. Bunlarında ayarları tansiyon ölçümüyle hesaplanıp, yapılmalıdır.
8) Borda: Denizdeki tüm teknelerde ve yelkenli teknelerde ortak kullanılan bir terimdir. Teknenin yanlarına BORDA adı verilir.
9) Baş: Her teknede aynı adı alır. BAŞ kısımdır.
10) Kıç: Her teknede aynı adı alır. KIÇ kısımdır.
11) Baş Üstü: Her teknede aynı adı alır. BAŞ ÜSTÜ adı verilen kısımdır.

Yelken Seyir Şekilleri

Seyir şekilleri, teknenin başından kıçına doğru geçtiği varsayılan doğrunun rüzgar vektörüyle yaptığı açı ile belirlenir. Ayrıca yelken sporu orsa, apaz ve pupa adlarında 3 seyirde düzenlenir.

Orsa
Teknenin rüzgara doğru en küçük açıyla gittiği seyirdir.

Dar Apaz
Orsa ile apaz arasındaki seyirlere denir.

Apaz
Teknenin rüzgarı yandan aldığı ve açının 90 derece olduğu seyirdir.

Geniş Apaz
Apaz ile pupa arasındaki seyirlere denir.

Pupa
Teknenin rüzgarı arkadan aldığı ve açının 180 dereceye vardığı seyirdir.

Manevralar
Yelkenli teknelerde iki çeşit manevra yapmak mümkündür. Bunlar; tramola ve kavançadır.

Tramola
Rüzgar üstüne doğru yapılan manevradır.

Kavança
Rüzgar altına doğru yapılan manevradır.

Yelken sporu iki ana başlık altında toplanır:

• Gezi Yelkenciliği
• Yarış Yelkenciliği

Gezi yelkenciliği
Çeşitli süreler ve rotalarda tek, ya da daha fazla sayıdaki insanın, yelkenli tekneyle gezi amaçlı yaptığı yelkenciliğe denir. Bu geziler, kısa ve uzun süreli yapılabilir. Salma, ya da sabit omurgalı küçük yatlarla yapılan Dünya Turları bu gruba dahildir.

Yarış yelkenciliği
Bir plan üzerinde birbirine tamamen eş olarak çoğaltılmış, ya da farklı büyüklükteki teknelerin kendi aralarında yaptıkları yarışlara denir. Diğer çeşit yarış yelkenciliğinde ise tekneler, ayrı planlara göre çeşitli ölçü ve yapıda olmak üzere yarışırlar. Bu durumda yarışlar, matematiksel eşitleme ile (handikap sistemi) aralarında kendi yarış kurallarına uyarak, belirli parkurlarda ve çeşitli ödüllere dayanarak yapılırlar. 45 dakikalık, 3 deniz mili uzunluğundaki Optimist, Sailboard yarışı ile duraklı ya da duraksız bütün küreyi kuşatan rotalarda yapılan dünya ve kıtalararası yelken yarışları bu gruba dahildir.

Uluslararası yelken federasyonu

Uluslararası Yelken Federasyonu ISAF, Ekim 1907'de Paris'te kurulmuştur. Yelken yarışları ve uluslararası müsabakalar Uluslararası Yelken Federasyonu tarafından düzenlenmektedir. Türkiye'de ise, yelken sporunu Türkiye Yelken Federasyonu TYF yönetir ve merkezi İngiltere'de bulunan ISAF'a (İnternational Sailing Asosation Federation) bağlı olarak çalışır.

Uluslararası Yelken Federasyonunun organize ettiği yarışlar: Dünya Yelken Şampiyonaları (Olimpik sınıflar için),Dünya Yelken Oyunları, Gençler Yelken Dünya Şampiyonası, Takım Yarışı Dünya Şampiyonası, Eş Tekne Yarışı Dünya Şampiyonası, Bayanlar Eş Tekne Yarışı Dünya Şampiyonası, Uluslar Kupası.

Türkiye’de Yelken Sporu

Yurdumuzda Cumhuriyet sonrası gelişen yelken sporu, Yelken Federasyonu kontrolünde faaliyetlerini sürdürmektedir.

Türk yelken sınıfları:
Yurdumuzda genelde

• optimist,
• kadet,
• 380,
• 470,
• Finn,
• Laser ve
• Dragon

sınıflarında yarışmalar düzenlenir. Bu sınıflarda Cumhurbaşkanlığı, Başbakanlık, Federasyon Kupaları ile Türkiye Birinciliği yarışmaları yapılır.

Osmanlı’da Bahriye Birlikleri’nin eğitim için kullandığı yelkenli sandallar, amatör Türk yelken sporunun da başlangıcı oldu. Cumhuriyetten sonra, İstanbul Su Sporları Kulübü kuruldu ( 1930 ). Galatasaray ve Anadolu kulüplerinde yelkencilik ele alındı.

Yelkende milli formayı ilk defa 1936 Olimpiyatları’nda Behzat Bayda, Harun Ülman ve Demir Turgu giydiler.
İstanbul’da ilk yelken yarışları, 1912–1914 yılları arasında İngilizler tarafından yapıldı. İngiliz aileleri kulüpler kurarak yelkencilik çalışmalarını hızlandırırken, Moda, Bakırköy ve Büyükada’da kurulan kulüplerde de yelken ilk defa spor olarak ele alındı.1923 senesinde Yelken, Kürek ve Yüzme dallarını kapsayan Su Sporları Federasyonu’nun kurulması ile tekrar güncelleşmiştir. 1957 senesinde Yelken branşı, Su Sporları Federasyonu’ndan ayrılarak 25 Mayıs 1957’de Türkiye Yelken Federasyonu resmen kurulmuştur. Ancak Türkiyenin 1907 senesinde kurulmuş olan Uluslararası Yat Yarış Birliği’ne üyeliği çok daha önce, 1932 gerçekleşmiştir. Uluslararası Birlik ise, diğer spor teşkilatları düzenlemelerine uyarak, 1996 senesinde adını Uluslararası Yelken Federasyonu (Internartional Sailing Federation = ISAF) olarak değiştirmiştir. Yelken sporuna gönül veren ve öğrenmek isteyenler için bir çok yelken eğitimi veren kulüp kurulmuştur. Başarılı öğrencileri yetiştirip, yelken milli takımına sporcu kazandırmak hedeftir. Bodrum Yalıkavak Yat Kulübü , Marmaris Uluslararası Yat Kulübü, İstanbul Yelken Kulübü, Marmara Yelken Kulübü önde gelen yelken kulüplerimizdir. Performansa göre yapılan, yarışın ön planda tutulduğu tekneler de vardır, gezi ve dinlenme amacıyla yapılmış tekneler de. Bu nedenle pek çok çeşit yelkenli tekne vardır. (Optimist, Laser, Pirat, Catamaran)