Soğan

, özellikle şişkin toprakaltı organları için yetiştirilen değerli bir tarım bitkisidir. Sarmısak ve pırasayla birlikte zambakgiller (Liliaceae) familyasında yer alan bu bitkinin (Allium cepa) anayurdu Asya'dır. En eski tarım bitkilerinden olan soğan çok eskiçağlarda bile Çin, Hindistan ve Ortadoğu'da biliniyordu. Hatta, yuvarlak soğanlar Eski Mısırlı-lar'ca evrenin simgesi kabul ediliyordu. Soğan ikiyıllık bir bitki olmakla birlikte, biryıllık bir bitki gibi yetiştirilir. Eğer ilk yıl hasat edilmeyip tarlada bırakılırsa ertesi yıl ince uzun bir sapın ucunda topsu kümeler oluşturan beyaz çiçekler açar. Soğanın hem toprakaltı organları (kuru soğan), hem de henüz körpeyken yeşil yaprakları (taze soğan) yenir. Kuru soğan genellikle başka yiyeceklere lezzet verici olarak katılır; taze soğan ise salatalarda kullanılır. Soğan da aynı pırasa ve sarmısak gibi, bileşiminde kükürt bulunan keskin kokulu bir uçucu yağ içerir. Soğanın keskin, acımsı kokusundan ve göz yaşartıcı etkisinden bu yağ sorumludur.

Soğanın Yetiştirilmesi

Soğan bir serin iklim bitkisidir; bu yüzden ılıman yörelerde kışın, daha soğuk yörelerde ise ilkbaharın başlarında ekilir. En iyi biçimde, fazla nem tutmayan, güneşli ve besince zengin topraklarda yetişen bu bitki tohumla, fideyle ya da "arpacık" denen küçük soğanlarla üretilir. Soğan başta külleme olmak üzere çeşitli mantar hastalıklarından etkilenir.

Soğan taze, yani yeşil haliyle tüketilecekse henüz toprakaltı organları gelişmeden, körpeyken sökülür. Oysa, kuru soğan elde etmek için yetiştirilen ürün genellikle yeşil yaprakları solup kuruduğu zaman toplanır. Baş denen bu toprakaltı gövdeleri sökülerek topraktan çıkarılır ve bir süre güneşte kurumaya bırakılır. Toprakaltında büyüyerek baş oluşturan soğanların biçimi, büyüklüğü, rengi ve tadı yetiştirilen çeşide göre değişir. Biçimi yuvarlak, silindirik, konik ya da topaç gibi, rengi ise kahverengi, beyaz, kırmızı ya da mor olabilir. Başların büyüklükleri ise toprağın besin yapısına, tarlanın az ya da çok su almasına ve ekimin sıklık ya da seyrekliğine göre değişir. Soğanlar serin, nemsiz ve iyi havalandırmalı depolarda saklanmalıdır.
Soğan üreten ülkeler arasında Çin, ABD, Rusya, Japonya, İspanya ve Türkiye ilk sıraları alır. Soğan tarımının özellikle büyük kentlerin çevresi ile Orta Karadeniz Bölümü'nün iç kesimlerinde yoğunlaştığı Türkiye'de yıllık kuru soğan üretimi 1.300.000 ton, taze soğan üretimi ise 150.000 ton dolayındadır. Üretimin çoğu Bursa, Çorum, Hatay ve Tokat illerinde yapılır.