Soğan Yetiştiriciliği

Soğan

Giriş
Soğan; içerdiği vitaminler yanında mineral maddeler ve diğer besleyici maddelerle zenginliği, özellikle bağışıklık sistemini güçlendirici özelliği soğanın tüketimini her geçen gün arttırmakta buda üretime yansımaktadır.
Soğanın İklim İsteği
Soğan; iklim isteği yönünden seçicidir. Gün uzunluğu ve sıcaklık, soğan yetiştirmeyi sınırlayan iki önemli unsurdur. Bitkinin erken gelişme devresinde serin havaya ihtiyaç vardır. Fakat baş bağlama ve başın büyümesi için sıcaklığın fazla olması gerekir. Erken gelişme devresinde ortalama sıcaklık 13 ºC olmalıdır. Baş bağlamaya başladığı zaman sıcaklığı 21ºC ve başın olgunlaşması için de 24-27 ºC olması gerekir. Erken çeşitlerde gün uzunluğu 10-12 saat olunca baş b ağlama başlar. Çeşitlerin 13-15 saat gün uzunluğuna ihtiyaçları vardır. Erkenci çeşitler soğuk bölgelerde iyi ürün vermez.
Toprak İsteği
Soğan, besin değerli yeterli, hafif bünyeli topraklarda başlayarak tınlı ve nihayet pek ağır olmamak şartı ile hafif killi topraklarda da yetiştirilebilir. Soğan tarımın a en uygun topraklar; gevşe yapıda, yeterli miktarda su tutabilen, kök sisteminin yayıldığı sahalar serin, humuslu ve kolayca işlenebilen verimli topraklardır. Soğan, toprak PH'sına karşı çok hassastır. En uygun toprak PH'ı 6.0- 6.5 arasında olmalıdır.
YETİŞTİRME TEKNİĞİ
Ekim Nöbeti
Soğan yetiştirilecek arazide eğer önceden baklagillerden birinin tarımı yapılmışsa, arazide soğandan gayet iyi sonuç alınır.
Soğanın aynı yere arka arkaya kesinlikle ekilmemesi ve ancak en az üç yılda bir aynı yere soğan ekilmesi tavsiye edilebilir.
Çeşit
Çeşit ayrımında önemli rol oynayan şekil faktörü bakımından dünya pazarlarında en fazla arananlar yuvarlak ve yuvarlağa yakın şekilli olanlardır. Tohumluk, yetiştirme tekniği ve bakım şartları elverişli olduğu taktirde çeşitlerin soğan iriliğine göre dekardan 750-3000kg arasında ürün alınabilir.
Toprak Hazırlığı
Ekimden veya dikimden bir ay önce toprak durumuna göre 1-2 defa pullukla ve tam tavında iken sürülmelidir. Keseklerin ufalanması ve toprak yüzünde bulunan çeşitli bitki artıklarının temizlenmesi amacıyla tırmıklama yapılır ve böylece arazi tesviyesi de yapılmış olur. Soğan yumru bitki olduğundan ve toprak altında geliştiğinden toprağı bastıran ve sıkıştıran merdane, freze gibi aletlerle arazi sürülmemeli, arazi gevşek ve süngerimsi bir hale getirilerek ekim ve dikime hazır hale getirilmelidir.
Ekim
Soğan elde etmek için genellikle iki ekim veya dikim yöntemi uygulanır.
a) Tohumun doğrudan doğruya tarlaya ekilmek suretiyle başsoğan yetiştirilmesi,
Tohumdan başsoğan elde etmek için 30'ar cm ara ile açılan çizgilere soğan tohumları mibzerle ekilir. Seyreltme yapılacağı düşünülerek bolca tohum atılır. Tohumlar çimlenip fideler toprak yüzünde yetişmeye başladığı ilk 15 gün içinde yabancı otları temizlemek ve toprağı kabartmak amacı ile birinci çapa, bundan 3-4 hafta sonra da ikinci çapa yapılır ve ikinci çapa ile birlikte sıra üzerinde bitkiler arasında çeşidin iriliğine göre 6-10 cm mesafe bırakılacak şekilde seyreltme yapılır. Dekara ortalama olarak 2 kg tohum atılmalıdır. Tohum ekim zamanı, çeşidin erkencilik yeteneğine ve bölgenin ekolojik şartlarına göre tesbit edilir. Bununla birlikte genellikle tohumlar şubat ve mart aylarında ekilmekte ve mevcut şartlara göre temmuz ve eylül ayları arasında hasat olgunluğuna varmaktadır.
b) Önce tohumlardan arpacık denilen küçük soğanların elde edilerek bunların tarlaya dikilmesi suretiyle başsoğan yetiştirilmesi.
Arpacık soğanı yetiştirmek için genellikle 1.20-1.5 m. genişliğinde ve 3-5 m. uzunluğunda, zeminden 15-20 cm yükseklikte, tahta adı verilen geniş masuralar hazırlanır. Tohumlar metrekareye 5 gram hesabı ile tahtalar üzerine sıravari veya serpme suretiyle ekilir. Ekim,iklim ve toprak şartları ve yılın gidişine göre Şubat-Nisan ayları arasında yapılır. Ekimden sonra tohumların üzerine ya ince bir tabaka halinde "harç" örtülür veya bir tırmık vasıtasıyla tohumlar toprak içerisine aktarılarak hafifçe bastırılır. Sonra süzgeçli kovalarla yeteri kadar sulanır. Tohumlar 10-15 gün içerisinde çimlenerek toprak yüzeyine çıkarlar.Uygun koşullarda, ekimden 5-6 ay sonra arpacıklar olgunlaşır.
oranında protein vardır. Verimi, ekim zamanı ve çevre koşullarına bağlı olarak, 200-500 kg/da arasında değişmektedir

Soğan

, özellikle şişkin toprakaltı organları için yetiştirilen değerli bir tarım bitkisidir. Sarmısak ve pırasayla birlikte zambakgiller (Liliaceae) familyasında yer alan bu bitkinin (Allium cepa) anayurdu Asya'dır. En eski tarım bitkilerinden olan soğan çok eskiçağlarda bile Çin, Hindistan ve Ortadoğu'da biliniyordu. Hatta, yuvarlak soğanlar Eski Mısırlı-lar'ca evrenin simgesi kabul ediliyordu. Soğan ikiyıllık bir bitki olmakla birlikte, biryıllık bir bitki gibi yetiştirilir. Eğer ilk yıl hasat edilmeyip tarlada bırakılırsa ertesi yıl ince uzun bir sapın ucunda topsu kümeler oluşturan beyaz çiçekler açar. Soğanın hem toprakaltı organları (kuru soğan), hem de henüz körpeyken yeşil yaprakları (taze soğan) yenir. Kuru soğan genellikle başka yiyeceklere lezzet verici olarak katılır; taze soğan ise salatalarda kullanılır. Soğan da aynı pırasa ve sarmısak gibi, bileşiminde kükürt bulunan keskin kokulu bir uçucu yağ içerir. Soğanın keskin, acımsı kokusundan ve göz yaşartıcı etkisinden bu yağ sorumludur.

Soğanın Yetiştirilmesi

Soğan bir serin iklim bitkisidir; bu yüzden ılıman yörelerde kışın, daha soğuk yörelerde ise ilkbaharın başlarında ekilir. En iyi biçimde, fazla nem tutmayan, güneşli ve besince zengin topraklarda yetişen bu bitki tohumla, fideyle ya da "arpacık" denen küçük soğanlarla üretilir. Soğan başta külleme olmak üzere çeşitli mantar hastalıklarından etkilenir.

Soğan taze, yani yeşil haliyle tüketilecekse henüz toprakaltı organları gelişmeden, körpeyken sökülür. Oysa, kuru soğan elde etmek için yetiştirilen ürün genellikle yeşil yaprakları solup kuruduğu zaman toplanır. Baş denen bu toprakaltı gövdeleri sökülerek topraktan çıkarılır ve bir süre güneşte kurumaya bırakılır. Toprakaltında büyüyerek baş oluşturan soğanların biçimi, büyüklüğü, rengi ve tadı yetiştirilen çeşide göre değişir. Biçimi yuvarlak, silindirik, konik ya da topaç gibi, rengi ise kahverengi, beyaz, kırmızı ya da mor olabilir. Başların büyüklükleri ise toprağın besin yapısına, tarlanın az ya da çok su almasına ve ekimin sıklık ya da seyrekliğine göre değişir. Soğanlar serin, nemsiz ve iyi havalandırmalı depolarda saklanmalıdır.
Soğan üreten ülkeler arasında Çin, ABD, Rusya, Japonya, İspanya ve Türkiye ilk sıraları alır. Soğan tarımının özellikle büyük kentlerin çevresi ile Orta Karadeniz Bölümü'nün iç kesimlerinde yoğunlaştığı Türkiye'de yıllık kuru soğan üretimi 1.300.000 ton, taze soğan üretimi ise 150.000 ton dolayındadır. Üretimin çoğu Bursa, Çorum, Hatay ve Tokat illerinde yapılır.