Bernoulli, Daniel

(d. 8 Şubat 1700, Groningen, Felemenk - ö. 17 Mart 1782, Basel, İsviçre), birçok değerli matematikçi yetiştiren İsviçreli Bernoulli ailesinin ikinci kuşağının en seçkin üyesi.

Matematiğin yanı sıra tıp, biyoloji, fizyoloji, mekanik, fizik, astronomi ve denizbilim alanlarında da araştırmalar yapmış, kendi adıyla anılan matematik teoremini geliştirmiştir (Bernoulli teoremi).

Daniel Bernoulli, Johann Bernoulli’nin ikinci oğluydu. İlk matematik derslerini babasından aldı. Heidelberg, Strasbourg ve Basel üniversitelerinde felsefe, mantık ve tıp öğrenimi gördükten sonra 1721’de hekim oldu. 1723-24’te yazdığı diferansiyel denklemler ve su akış fiziğine ilişkin yapıtı Exercitationes quaedam Mathematicae, Rusya’daki Petersburg Bilim ve Sanat Akademisine girmesini sağladı. 1732’ye değin burada tıp, mekanik ve fizik dersleri verdi; titreşen ve dönen cisimlerin özelliklerini araştırdı ve olasılık kuramına katkıda bulundu. 1732’de Basel’e dönerek anatomi ve botanik kürsüsündeki görevi kabul etti. Artık Avrupa’nın her yerindeki bilim adamlarının saygısını ve kamuoyunun hayranlığını kazanmıştı.

1738’de yayımladığı Hydrodynamicd'da sıvı akışının temel özelliklerini, özellikle basınç, yoğunluk ve hız sorunlarını inceledi ve bunlar arasındaki temel ilişkileri kurdu. Bugün Bernoulli ilkesi olarak bilinen ve bir akışkanın hızı arttıkça, sıvıdaki basıncın azaldığını belirten ilişkiyi buldu. Ayrıca, basıncın, moleküllerin bir yüzey üzerindeki çarpma etkisiyle açıklanabileceğini ve moleküllerin hareketinin sabit ve rasgele olduğu varsayıldığında, basıncın ve hareketin sıcaklıkla arttığını göstererek kinetik gaz ve ısı kuramının temelini kurdu. Kendisiyle rekabet halindeki babası, 1738’de Hydraulica adlı yapıtını yayımlayarak, bu alandaki öncülüğü oğlunun elinden almak istedi.

Daniel, 1725-49 arasında astronomi, kütle- çekimi, gelgit, magnetizma, okyanus akıntıları ve gemilerin denizdeki hareketi alanlarındaki çalışmalarıyla Fransız Bilimler Akademisinin 10 ödülünü kazandı. Ayrıca olasılıklar kuramına önemli katkılarda bulundu. 1735’te gezegenlerin yörüngelerine ilişkin olarak yaptığı çalışmalar nedeniyle verilen ödülü babasıyla paylaştı. Ödülün yalnız kendisine ait olması gerektiğine inanan babasının Daniel’i evden kovduğu söylenir.

Daniel’in ödül kazanan çalışmaları, bilimin araştırma gerektiren alanlarındaki başarısını ve dikkatli bir kamuoyu önünde günün bilimsel sorunlarını açıkça ortaya koymaktaki yeteneğini gösterir. 1732’de Basel Üniversitesinde botanik ve anatomi, 1743’te fizyoloji ve 1750’de fizik kürsüsünde görev almıştır.