Kızılırmak
Kızılırmak; Türkiye’nin en uzun ırmağıdır. Uzunluğu 1.355 km, akaçlama havzası 75.000 km2. Sivas’m Zara İlçesi’nin doğusunda, Kızıldağ’ın güney yamaçlarından doğar, önce batı, sonra güneybatıya yönelir. Sivas il merkezinin güneyinden geçer. Akdağlar’ın güneydoğu eteklerinde derin vadiler aşarak, Gemerek’in batısında Kayseri sınırlarına girer. Kayseri İli’nde bir yay çizen ırmak, Orta Anadolu Yaylası düzlüklerinde akarak kuzeybatıya yönelir. Kayseri’nin kuzeybatısında, Avanos İlçesi doğusunda Nevşehir topraklarına girer. Nevşehir İli’ni kabaca doğu-batı yönünde geçer. Kırşehir-Nevşehir arasında kısa bir sınır oluşturur. Daha sonra Kırşehir-Ankara sınırına yakın Kırşehir topraklarında akışını sürdürür. Ankara topraklarına girdikten sonra kuzeye yönelir. Ankara’nın doğusunda kuzey-güney yönünde ilerler, Kalecik İlçesi’nin doğusunda kuzeydoğuya dönerek Çankırı topraklarının güneydoğusundan geçer ve Çorum topraklarına girer. Çorum’da bir süre kuzeydoğu doğrultusunda akar, sonra kuzeye kıvrılır. Osmancık İlçesi’nde kuzeybatıya, Kargı İlçesi batısında ani bir kıvrımla doğu-kuzeydoğuya dönerek bir süre Sinop-Samsun İlleri arasında sınır çizer ve Samsun topraklarının batısında ilerler. Bafra İlçesi kuzeyinde geniş bir delta oluşturarak Karadeniz’e ulaşır.
İç Anadolu Bölgesi’nde oldukça kurak alanlarda aktığından, özellikle yaz aylarında suları çok azalır. Yer yer derin vadilerden ya da geniş düzlükler üzerinde genişleyen yatağında akar. Yağışlı dönemlerde taşkınlara yol açar. Karadeniz Bölgesi’nde suları bollaşır. Kaynak kesiminden İç Anadolu’nun ortalarına kadar kolay aşınabilen, alçıtaşlı yatakta akar. Bu nedenle, bu kesim de suları acı ve tuzludur. Aşağı çığırında, suları tatlı kollarla beslenir. (Devrez, Gökırmak vb). Kızılırmak Vadisi boyunca çok sayıda yeni kollar alır: Tecer Çayı (Sivas), Balabandere (Ankara), Çorum Çankırı il sınırları, Devrez Çayı (Çorum), Gökırmak (Sinop). vb. Akaçlama havzasının genişliği nedeniyle, fazla malzeme taşıyan ırmak, denize döküldüğü yerde Türkiye’nin en geniş deltasını oluşturur (yüzölçümü 560 km2, uzunluğu 30 km, genişliği 32 km). Deltanın batısında 200-300 m genişliğinde, 8-10 m yüksekliğinde kum tepeleri ve delta üzerinde, irili ufaklı sığ göller görülür. Balık Gölü, denizden, 1 km genişliğinde bir şeritle ayrılır. Deltanın ortasında düz bir biçimde çıkar. Yılda 45 milyon ton dolayında taşınmış materyel, delta yüzeyine yayılır ya da denize ulaşır. Üzerinde kurulu barajlardan (Hirfanlı, Kesikköprü, vb), sulama ve elektrik enerjisi eldesinde yararlanılır. Kızılırmak Efsanesi
Kızılırmak'ın bir tarafından öbür tarafına gelin gidecekmiş. Gelin ailedeki yedi kardeşten tek kız imiş. Kızı ailesi ata bindirmiş. Kızılırmak'ın öbür tarafından gelen seymen alayı gelini alıp yola çıkmışlar. Düğün alayı Kızılırmak Köprüsü'nün üzerinden geçerken köprü seymen alayının ağırlığını çekemeyip çökmüş. Gelin ve düğün alayına katılanların çoğu ölmüş. Kurtulanlardan bazıları gelinin ailesine, bazıları ise erkeğin ailesine haber götürmüşler. Bu haberi duyup, gelinin ailesinden gelen kardeşi köprünün başında şunları söylemiş:
Yedi kardeştik de bindirdik ata
Köprünün başında oldu bir hata
Aldırdık gelini Kızılırmak'a
Ne yaptın Kızılırmak ne yaptın allı gelini
Gelini gelini de Türkmen torunu
Köprüden geçerken köprü bükülüp çöktü
Bütün seymen Kızılırmak'a düştü,
Bu hali görenin hep aklı şaştı
Ne yaptın Kızılırmak ne yaptın allı gelini
Gelini gelini de Türkmen torunu
Davulcusu kaya başı dolaşır
Seymeni koyun gibi meleşir
Damat Bey'e kara haber ulaşır
Ne yaptın Kızılırmak ne yaptın allı gelini
Gelini gelini de Türkmen torunu
Haber damat tarafına ulaşınca damat koşarak gelip, köprünün başında şunları söylemiş:
Bileydim de nazlı yare varaydım
Atının başından tutup yedektim
Düşüyorum dedikçe de sıkı sıkı tutaydım
Ne yaptın Kızılırmak ne yaptın allı gelini
Gerdanı beş karış benim yarimi
Damat bir süre sonra kendinden geçip, sersemleşir ve şunları söyler:
Avcıyı getirin de şu kartalı vursun
Dalgıcı getirin de gelini bulsun
Cerrah getirin de Damat Bey'in halinden bilsin
Ne yaptın Kızılırmak ne yaptın allı gelini
Gerdanı beş karış benim yarimi
Bir süre sonra düğün alayından ölenleri bulmak için bir çok kişi Kızılırmak boyunca dizilip ölenleri aramışlar. Bulanları köylüler kendi köylerine götürüp toprağa gömmüşler. Sonunda da bu olay günümüze kadar gelmiştir.
Kızılırmak Üzerindeki Barajlar
Nehir üzerine 8 baraj yapılmıştır. Bunlar Kayseri ilinde Sarıoğlan,Yemliha kasabasında kurulmuş olan Yamula Barajı, Ankara yakınlarındaki Kesikköprü, Hirfanlı ve Kapulukaya barajları ile nehrin Bafra Ovası'na kurulmuş Altınkaya ve Derbent barajlarıdır. Nehir üzerine son olarak Obruk Barajı yapılarak 2007 yılı içerisinde su tutumuna başlanılmıştır.
Sarıoğlan Barajı,Kayseri'de, Kesdoğan Çayı üzerinde, sulama amacıyla 1991-2002 yılları arasında inşa edilmiş bir barajdır.
Toprak gövde dolgu tipi olan barajın gövde hacmi 3.000.000 m3, akarsu yatağından yüksekliği 38,00 m., normal su kotunda göl hacmi 22,00 hm3, normal su kotunda göl alanı 2,65 km2'dir. Baraj 6.144 hektarlık bir alana sulama hizmeti vermektedir. Yamula Barajı,Kızılırmak Nehri üzerinde Kayseri'nin 25 km kuzeybatısında, Yemliha kasabası yakınlarında kuruludur. Yamula Barajı ve Hidroelektrik Santral Projesi, Yap-İşlet-Devret modeli ile yapılan, enerji ve sulama amaçlı Türkiye'nin önemli projelerinden birisidir. 27 Aralık 2003 tarihinde su tutulmaya başlanmıştır.
Kaya gövde dolgu tipi olan barajın gövde hacmi 1.582.000 m3, akarsu yatağından yüksekliği 120,00 m., normal su kotunda göl hacmi 2025,00 hm3, normal su kotunda göl alanı 85,30 km2'dir. Baraj 6.500 hektarlık bir alana sulama hizmeti verirken, 100 MW güç ile de yıllık 422 GWh'lik enerji üretimi yapmaktadır. Kesikköprü Barajı,Ankara'nın Bala ilçesinde, Kızılırmak üzerinde, sulama ve enerji üretimi amacı ile 1959 - 1966 yılları arasında inşa edilmiş bir barajdır. Toprak ve kaya gövde dolgu tipi olan barajın gövde hacmi 900.000 m3, akarsu yatağından yüksekliği 49,10 m'dir. Normal su kotunda göl hacmi 95,00 hm3, normal su kotunda göl alanı 6,50 km2'dir. 11.860 hektarlık bir alana sulama hizmeti vermekte, HES (hidroelektrik santralı) 76 MW'lik güç kapasitesi ile yılda 250 GWh elektrik enerjisi üretimi sağlamaktadır.
Hirfanlı Barajı,[Kırşehir (il)'inde, Kırşehir ile Şereflikoçhisar arasında, Kızılırmak üzerinde 1953-1959 yılları arasında inşa edilmiş kurulmuş olan, enerji üretimi ve taşkın kontrolü amaçlı bir barajdır. Kaya gövde dolgu tipi olan baraj 2.000.000 m³ gövde hacminde ve akarsu yatağından 78 metre yüksekliktedir. Normal su kotunda göl hacmi 5.980 hm³, normal su kotunda göl alanı 263,00 km²'dir. 128 MW güç kapasitesindeki HES (hidroelektrik santrali) yılda 400 GWh elektrik enerjisi üretimi sağlamaktadır.
Türkiye'nin sayılı büyük boyutlu barajlarından birisidir. -derlemedir-
