Keban barajı

Keban barajı ve hidroelektrik santralı, Elazığ ilinde, Fırat nehri üzerinde, Elazığ il merkezinin 45 km K.-B’sında, Malatya il merkezinin 65 km K.-D’sunda, Keban boğazı adı verilen yerde kurulu baraj ve hidroelektrik santralı (HES). Halen, Türkiye'de işletmeye açılmış bulunan baraj ve HES’larının en büyüğü olan Kebar
t barajı ve HES, yapılmakta olan Atatürk ve Karakaya baraj ve HES'ları üretime geç fiğinde, yükseklik bakımından birinci, topladığı su miktarı bakımından ikinci (Ata türk barajından sonra), ürettiği enerji bakımından ise üçüncü sırada yer alacaktır.

1936'da, Fırat nehrinden yararlanarak bir elektrik üretim tesisi kurulması düşüncesiyle ilk araştırmalara başlanmış ve Fırat üzerinde Keban boğazı, Kemaliye, Kö- mürhan, Pertek gibi yerlerde ırmağın akış özelliklerini saptamak üzere ' 'akım gözleme istasyonları” kurulmuştur. Bir yandan da Fırat'ın geçtiği yerlerdeki arazinin yapısını belirlemek için topografya çalışmalarına başlanmıştır. 1959'da, Uluslararası kalkınma örgütü’nün (IDA) teknik desteği ve ABD kökenli EBASGÖ firmasının işbirliği ile 7 tane plan hazırlanmış, bu planların içinden en uygun olarak "Keban planı” seçilmiştir. Bu ön çalışmaların ardından, 1965’te yapımına başlanan Keban barajı, 1975’te tamamlanarak işletmeye açılmıştır.

Keban barajı’nın gövdesi beton ağırlıklı kaya dolgu tipindedir ve beton bölümünün hacmi 1 milyon m3’ü aşmaktadır. Bu bölümde sular, temelden 86 m yükseklikte, 5,2 m çapında 8 çelik borudan girer. Beton bölümünün altında ise baraj gölünde birikecek olan fazla suları boşaltmak üzere saniyede 17 milyon m3 su akıtabilen 124 m genişliğinde bir kanal bulunmaktadır. Keban barajının kret kotu 848 m, temelden yüksekliği 207 m, talvegten yüksekliği 163 m, normal su kotu 845 m, normal su kotundaki su toplama hacmi 30,6 milyar m3, göl alanı 675 km2’dir 8 türbinden oluşan hidroelektrik santralın ise toplam kurulu gücü 1 360 MW, yıllık elektrik enerjisi üretimi 6 milyar kVVsa'tir.

Keban barajının yapımıyla baraj gölünün sınırları içinde bulunan 94 yerleşme tümüyle, 118 yerleşme ise bir bölümüyle sular altında kaldı. Bu yerleşmelerin 111 ’i Elazığ’da, 91 'i Tunceli'de, 7'si Erzincan’ da, 3'ü de Malatya il sınırları içinde bulunuyordu. Bu yerleşme birimlerinde yaşayan yaklaşık 30 000 kişi başka yerlere göç etti.

Keban baraj gölü altında kalan arkeolojik yerleşmeleri kurtarma projesi. Keban baraj gölünün suları altında kalacak olan tarihsel yerleşmelerin ve uygarlık kalıntılarının kurtarılması amacıyla, 1966'da, ODTÜ'nün mimarlık ve restorasyon bölümü’nün; 1967’de de, İstanbul Üniversitesi prehistorya kürsüsü’yle Michigan Üni- versitesi'nin birlikte oluşturdukları iki ayrı ekip, yörede önce yüzey araştırmaları yaptı. Bu araştırmalar sonucunda saptanan yerleşmelerde birçok yerli ve yabancı bilim adamının katılımıyla kazılara başlandı (1968). Çalışmaların bir bölümü 28 Ağustos 1974'te. geri kalanları da 1975’te baraj gölünün dolmasıyla son buldu.

Bu sûre içinde Elazığ ve yöresinin, Doğu Anadolu bölgesinin bir bölümünün tarihöncesi ve kültürünü aydınlatan önemli kazılar yapıldı.

Bu kazılar Ü. Serdaroğlu yönetiminde Ağın ve Kalaycık, D.H. French başkanlığında Aşvan R. VVhallon Jr. ve H. T. VVright yönetiminde Fatmalı'-Kalecik, R. Harper başkanlığında Pağnik öreni (Kaşpınar), Hayri Ertem yönetiminde Hanibrahimşah", M. V. Loon ve G. Bucellati başkanlığında Korucutepe, H. Hauptmann yönetiminde Norşuntepe ve Körtepe U. Esin başkanlığında Tepecik ve Tülintepe (G. ArsebükTe birlikte), M. Darga ve R. Duru yönetiminde Değirmentepe höyüklerinde gerçekleştirildi.