Trabzon Rum Devleti

Başkent: Trabzon
Dini: Ortodoksluk
Yönetim: Monarşi
İmparator:

• 1204-1222 Alexius I. Komnenos
• 1458-1461 David Komnenos

Tarih:

• Kuruluş tarihi: 1204
• Yıkılış tarihi: 15 Ağustos, 1461

Trabzon İmparatorluğu, 1204 yılında IV. Haçlı Seferi ile Konstantinopolis'in (İstanbul) Latinler eline geçmesi üzerine, Trabzon'a sığınan Bizans tahtının varisi Komnenos hanedanına mensup David ve Aleksios Komnenos tarafından kurulan bir devlettir. Trabzon ve civarında 1204-1461 yılları arasında varlığını sürdürmüş, Doğu Roma İmparatorluğu'nun başkentinin Latin işgaline uğramasının ardından kurulan üç Bizans hanedan devletinden birisidir. Diğer iki devlet, İznik İmparatorluğu ve Epir Despotluğu'dur.

Epir Despotluğu, kuruluşundan 60 yıl sonra İstanbul’u geri alarak 1261 yılında İstanbul Latin İmparatorluğu’nu yıkan devlet olmuştur. İznik İmparatorluğu ise 1453’te Osmanlı İmparatorluğu tarafından ortadan kaldırılmıştır. Trabzon Rum İmparatorluğu rakip olduğu bu iki devletten daha uzun ömürlü bir devlet olmuştur.
Trabzon hükümdarları 1461’de Trabzon’un Fatih Sultan Mehmet tarafından Osmanlı topraklarına katılmasına değin "Büyük Komnenos" (Yun. Megas Komnenos) ve "imparator" unvanlarını kullanmışlardır. Devlet , kurucu hanedanın adıyla "Komnenos İmparatorluğu" olarak da adlandırımıştır.

Kuruluş
Devletin kurucusu olan Aleksius Komnenos (1204-1222) , baba tarafından BizansAndronikos Komnenos (1183-1185) ve anne tarafından Gürcülerin meşhur kralı Kurucu David' in (1189-1125) torunudur. Bu akrabalık ilişkisi, devletin kuruluşunda Gürcü Kraliçesi Tamara’nın yardımlarının alınmasında etkili olmuştur.
Aleksios Komnenos , Trabzon’u başkent yaparak Bizans İmparatorluğunun gerçek yasal varisinin kendisi olduğunu ileri sürmüş, çift başlı kartal (aetos) armasını sembol olarak kullanmıştır.

Bizans İmparatoru Andronikos Pale 1185’te tahttan indirilip öldürülmüştür. Gözlerine mil çekilen oğlu Manuel ise bir süre sonra bu yaralardan ötürü öldü. Manuel’in karısı ve Trabzon İmparatorluğu'nun kurucuları olan Aleksios ile David’in annesi olan olan Rosudan , yeni imparator Isak II'nin (Angelos Hanedanından) hışmından korunmak maksadıyla Konstantinopolis’tan ayrılmıştır. Kesin olmayan kayıtlara göre Rosudan Gürcistan’a ya da Komnenos ailesinin memleketi olduğu sanılan Doğu Karadeniz kıyılarına gitti. Nitekim 1204’ten daha önce Trabzon merkezli yarı bağımsız bir Komnenos idaresinin varlığıyla ilgili bazı kanıtlar vardır. İmparatoru

Trabzon İmparatorluğu başlangıçta Hopa’dan Karadeniz Ereğli’ye kadar uzanan Kuzey Anadolu topraklarında hakimiyet kurmuştur. Bu bölge günümüz Türkiye’sinde Sinop, Ordu, Giresun, Trabzon, Bayburt, Gümüşhane, Rize, Artvin, Samsun illeriyle Kastamonu, Bartın ve Zonguldak ilerinin kıyı kesimini kapsamaktadır. İmparatorluk, 13. yüzyılda Karadeniz’in karşı yakasındaki Kırım Yarımadası, Kerson ve Kerç şehirlerini denetimine almıştır.
David Komnenos (1204-1214) önce Sinop, daha sonra Theodor Laskaris’in kurduğu İznik İmparatorluğu’nun sınır bölgesine kadar olan bütün Paphlagonia/Batı Karadeniz topraklarını alarak batı yönünde hızlı bir genişleme gerçekleştirmiştir. Fakat Sinop’un batısındaki topraklar 1206’da Laskaris’in eline geçerken, Sinop’un kendisi de 1214’te Anadolu Selçuklu sultanı İzzeddin Keykavus tarafından ele geçirilmiştir.

Yükselme
Trabzon İmparatorluğu, en az Bizans kadar, Anadolu Selçuklu ve sonra Osmanlı Türkleri yanında İtalyan cumhuriyetlerinden özellikle Cenevizler ile sık ve çetin mücadeleler içinde olmuştur.

Aslında kullanılan unvan dışında bir imparatorluk olmayan Trabzon Rum Devleti, özellikle rakip Anadolu Türkmen beylerine, yüklü miktarda drahoma (çeyiz) elde etmek amacıyla prenseslerine evlilik teklifleri yapan bir devlet olmaktan öteye geçememiştir.
1258’de Moğol Hülagü Han’ın Bağdat yıkımı üzerine Trabzon, İpek Yolu’nun batı terminali haline gelmiştir. Moğol himayesi altında devam etmiş olan İpek Yolu ticareti Trabzon şehrini ileri derecede zenginleştirmiştir.
Moğol başkenti Karakurum’a kadar seyahat eden ünlü seyyah Marko Polo, Avrupa’ya 1295’te Trabzon yoluyla dönmüştür. Alexius III (1349-1390) döneminde dünyanın başlıca ticari merkezlerinden biri haline gelen Trabzon, büyük zenginliği ve sanatsal başarılarıyla tanınmıştır.

Doruğa Ulaşma ve İç Savaş
Trabzon İmparatorluğu en kudretli konumuna Alexius II'nin (1297-1330) uzun hükümdarlığı döneminde erişmiştir. Ülke Alexius II döneminin sonlarından Alexius III'ün (1349-1390) ilk yıllarına değin hanedan içi çekişmeler ve suikastlar ile çalkalanmıştır. İmparatorluk, yaşanan iç çekişmeler etkisi ile iç barışını ve eski ticari önemini kaybetmiştir.

Gerileme ve Çöküş
Alexius III den sonra tahta geçen Manuel III (1390-1416), aksak Timur ile Osmanlılar arasındaki mücadelede aksak Timur’un müttefiki olmuştur. Bu dönemde Hacıemiroğlu Beyliği Kerasus'u (Bugün Giresun) kısa bir süre ele geçirmiştir.

Oğlu Alexius IV'ün (1417-1429) en yaşlı kızı Maria, Bizans imparatoru VIII. Yannis Palaiologos'un dördüncü karısı olurken, Alexius öteki iki kızından birini rakip Akkoyunlu hükümdarı Cihan Şah ve diğerini Karakoyunlu hükümdarı Ali Bey’le evlendirmiştir. Yuannes IV, bu evliliklerden yardım görememiştir ve imparatorluğu kısa zamanda Konstantinopolis ile aynı kaderi paylaşmıştır.
Osmanlı sultanı II. Murad 1442’de Trabzon’u almak için deniz tarafından ilk teşebbüsünü gerçekleştirmiş, şiddetli deniz fırtınalarının engellediği kara çıkarmasının yapılamayışı bu saldırıyı başarısız kılmıştır.

Fatih Sultan Mehmet’in Belgrat kuşatmasının sürdüğü 1456 yılında Osmanlı Devleti’nin Amasya valisinin yaptığı akında, Trabzon İmparatorluğu savaşı kazanmasına rağmen pek çok esir vererek ağır bir haraç ödemeye de mecbur edilmiştir.
Nihai bir saldırı için müttefikleri ile harekete geçen Yuannes, eniştesi olan Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan’ın oğluyla kızını evlendirdirerek Fatih’ten beklediği karşı saldırıya karşı Uzun Hasan’ın desteğini sağlamaya çalışmış, Sinop (İsfendiyar) ve Karamanoğlu Türkmen beyleri ile Gürcistan kralından da olası bir Osmanlı taarruzuna karşı yardım sözleri almıştır. Yuannes'in 1458'te ölümünden sonra hükümdar olan kardeşi David, Burgundy Dükü Philip'e 22 Nisan 1459 tarihinde bir mektup yazarak Türklere karşı bir kutsal birlik oluşturmayı önermiştir. Trabzon'lu Alighieri 14 Kasım 1460'da Avrupa turuna çıkıp bu fikri olgunlaşırmayı denemiş, dahası olumlu cevap da almıştır ama bu birlik gerçekleşemeden Trabzon düşmüştür.

Bu arada II. Murad'ın daha önce kardeşine yüklemiş olduğu haracı kaldırmasını dile getiren talebinin Konstantinopolis’e ulaşmasına yanıt 1461'de Mehmed’in Bursa’dan harekete geçmesiyle verilmiştir. Uzun Hasan’ın tarafsız kaldığı ağır ablukaya şehir bir ay dayanabilerek, 15 Ağustos 1461’de teslim olmuştur.

Trabzon İmparatorları

• Alexius I. Komnenos (1204-1222)
• Andronikos I. (1222-1235)
• Yuhannes I. Komnenos (1235-1238)
• Manuel I. Komnenos (1238-1263)
• Andronikos II. Komnenos (1263-1266)
• Georg Komnenos (1266-1280)
• Yuhannes II. Komnenos (1280-1297)
• Theodora Komnene (1285)
• Alexius II. Komnenos (1297-1330)
• Andronikos III. Komnenos (1330-1332)
• Manuel II. Komnenos (1332)
• Basileus Komnenos (1332-1340)
• Anna Anakutu Komnene (1341-1342)
• Johannes III. Komnenos (1342-1344)
• Mihail Komnenos (1344-1349)
• Alexius III. Komnenos (1349-1390)
• Manuel III. Komnenos (1390-1417)
• Alexius IV. Komnenos (1417-1447)
• Yuhannes IV. Komnenos (1447-1458)
• David Komnenos (1458-1461)