SEMERKAND

Özbekistan'da kent, büyük Zeravşan vahasında; 566 000 nüf. (1989). Tarıma dayalı sanayiler (özellikle pamuk). Gübre. Turizm.

—îar'Sogd'un başkenti Marakanda’yı İskender, İO. 329'da ele geçirdi. Daha sonra Araplar tarafından fethedilen (712) kent, Samaniler yönetiminde (IX.-X. yy.'lar) parlak bir dönem yaşadı. 1220'de Cengiz Han tarafından yakılıp yıkıldı, XIV. yy.'da Timur burayı başkent yapınca yeniden canlandı. 1500’de kenti ele geçiren Özbekler, başkentlerini Buhara'ya taşıdılar. Semerkand, 1868'de Ruslar tarafından alınarak Türkistan genel yönetim bölgesine katıldı. 1924'ten 1930'a kadar Özbe- ngıstanı sınırlayan kistan SSC'nin başkenti oldu, üç medrese (XV.-XVII. yy.)

—Güz. sant. Semerkand'ın K.’inde ünlü Efrastyab kentinin kalıntıları bulunmaktadır Moğol istüalanyla (XIII. yy.) ortadan kalkan bu kentten günümüze yalnızca seramikler ulaşmıştır. Timur döneminde yönetim merkezi olan Semerkand görkemli yapılarla donatılmış, Timur Bağı Dilküşa denilen bir bahçe içinde bir saray yaptırmıştı Bu sarayın duvarlarının Hindistan savaşlarını betimleyen resimlerle süslü olduğunu Babur yazmaktadır. Timurlu mimarlığının önemli yapıtlarından olan türbelerin bir bölümü de Semerkand'dadır. Şah Zinde türbeleri diye anılan bu yapılar, bir tepeye yükselen basamaklı bir yolun iki yanında yer alırlar. Bunların dikkati çeken özelliği Selçuklu camileri ve medreseleri gibi kubbeli ve taçkapılı oluşlarıdır. Kentteki türbelerin en anıtsal ve görkemli örneği kuşkusuz Timur'un türbesi olan Gur-Emir'dir (1405).

Kentin bir başka önemli yapısı Bibihanım medresesi'dir (1399 -1404); yapı camisi, revaklı avlusu, çifte minareli taçkapısı ve mavi-beyaz renkte sırlı tuğla süslemeleriyle dikkati çekiyordu. Timur'un torunu Uluğ Bey de kentte bir medrese (1417-1420) ve gözlemevi yaptırmıştır; medreseden günümüze yalnızca kapı revakıyla bunun karşısındaki eyvan ulaşmıştır. Tüm bu yapılar zengin sırlı tuğla bezemelidir Kentin ünlü rigistanının üç yanında Uluğ Bey, Şir Dâr (1610) ve Tillâ Kâri (XVII. yy.) medreseleri yer alır. Semerkand'daki öteki önemli yapılar arasında Hâce Abdi türbesi ve medresesi ile, Çoban Ata türbesi belirtilebilir. Kent aynca semerkandi denilen kâğıdı ve halılarıyla ünlüydü.