Deyim Anlamı :
Belli bir durumu, belli bir kavramı göstermek için kullanılan öz anlamından az çok ayrı bir anlam taşıyan, kalıplaşmış, halkın ortak dil ürünü olan sözlere deyim denir. Örnek :

• İçine ateş düşmek
• Pabucu dama atılmak
• Yüreği ağzına gelmek
• İki gözü iki çeşme

Deyimlerin Özellikleri
Deyimler, kalıplaşmış sözlerdir. Sözcüklerin yerleri değiştirilemez ve bir sözcüğün yerine eş anlamlısı getirilemez. Örnek :

• Sözgelimi "Ayıkla pirincin taşını" yerine "Seç pirincin taşını" denmez ya da "Pirincin taşını ayıkla" gibi deyimi oluşturan sözcüklerin yerleri değiştirilemez.

Deyimler, değişik kip ve kişi ekleriyle çekime girebilirler. Örnek :

• Kendini naza çek(mek)
• Kendini naza çek(iyor)
• Kendimi naza çek(tim)
• Kendilerini naza çek(erler)

Deyimi oluşturan sözcüklerin arasına başka söz grupları girebilir. Bu tip kullanımlarda deyim gözden kaçırılmamalıdır. Örnek :

• Gözü vitrinde duran kırmızı elbiseye takıldı.

Deyimler genel kural bildirmez, yol gösterip öğüt vermez. Yalnızca bir durumu en kısa yoldan ve en etkili bir biçimde anlatmaya yarar. Deyim, bu yönüyle atasözünden ayrılır. Örnek :

• İşleyen demir ışıldar.
• Akacak kan damarda durmaz Atasözüdür, kural bildirir.
• Mum dibine ışık vermez.
• Armut piş, ağzıma düş.
• Ne kokar, ne bulaşır. Deyimdir, kural bildirmez.
• Atı alan Üsküdar'ı geçti.

Deyimler Anlamları ve Kuruluşları (Biçimleri) yönünden iki gurupta incelenir.
Anlamlarına Göre Deyimler

• Gerçek Anlamlı Deyimler

Bazı deyimlerde sözcükler gerçek anlamlıdır. Deyimin iletmek istediği durumu, deyimi oluşturan sözcüklerin anlamlarıyla düşünürüz. Bu tür deyimlerde anlatım güzelliği düşünülmez. Bunlar, Bir kavramı belirtir. Örnek :

1. Alan razı satan razı - Ne var ne yok? - Olur şey değil! - Nerde akşam orda sabah.
2. İsmi var cismi yok - Yükte hafif pahada ağır.

• Mecaz Anlamlı Deyimler

Deyimlerde genel olarak deyimi oluşturan sözcüklerin çoğu ya da tümü gerçek anlamından uzaklaşarak tamamen farklı bir durumu ya da kavramı anlatmak üzere kullanılır. Dilimizde deyimler genel olarak mecaz anlam taşır.

• Yapılarına (Biçimlenişlerine Göre) Deyimler

Deyimler kalıplaşmıştır. Belli bir söyleyiş biçimi kazanmışlardır. Bir deyimin söylenişi her yerde aynıdır. Hem biçimce hem anlamca son söyleyiş biçimini almışlardır.

Kimi deyimler yargı (cümle) biçiminde ya da ikili yargılı olarak kurulmuştur. Örnek :

• Atı alan Üsküdar'ı geçti.
• Hamama gider kurnaya, düğüne gider zurnaya aşık olur.
• Hem suçlu hem güçlü
• Geçti Bor'un pazarı, sür eşeğini Niğde'ye

Kimi deyimler öykücük ya da konuşma biçimindedir. Örnek :

1. Deveye, "Boynun eğri" demişler, "Nerem doğru ki!" demiş.
2. Tencere dibin kara
3. Seninki benden kara

Deyimler genel olarak mastar biçimindedir. Örnek :

1. Gönül koymak - İçi burkulmak - Kapı dışarı etmek - Muradına ermek - Ödü patlamak
2. Öküzün altında buzağı aramak

Bazı deyimler, sözcük öbeği (tamlama) biçiminde kalıplaşmıştır. Örnek :

• Kara çalı - Püsküllü bela - Para canlısı - Para babası - Elinin körü - Ömür törpüsü

Deyimler, genel olarak birden çok sözcüğün kalıplaşmasından oluşur. Ancak tek sözcükten oluşan deyimler de vardır. Örnek :

• Akşamcı - gedikli - kılkuyruk - kaşarlanmış

Kimi deyimler ise ikileme biçiminde kurulurlar. Örnek :

• Abur cubur - Açık saçık - Ağır aksak - Ak pak - Apar topar - Az çok - Bata çıka