HORON
ya da HORAN a. (yun. khoros'tan). Folk.
1. Karadeniz bölgesinde, özellikle D. Karadeniz'in kıyı kesimlerinde toplu olarak ve daha çok bağlı diziyle oynanan disiplinli halk oyunlarının genel adı. (Horan, horum, horom, horun, foran vb. biçimlerde de söylenir. [Bk. ansikl. böl.])
2.

• Horon faslı, horon türü çeşitli halk oyunlarının belli bir sıra izleyerek oynanmasıyla oluşan kalıplaşmış dizi.
• Açık horon, oyuncuların aralarında mesafe bırakarak oluşturdukları bağlı diziyle oynadıkları horon oyunlarının genel adı.
• Ağır horon, yavaş tempolu horonların genel adı. (Of, Tonya, Vakfıkebir, Akçaabat ve Maçka yörelerinde yaygın bir horon türüdür.)
• Alaca horon, kadın erkek birlikte oynanan horon oyunlarının genel adı. (Genellikle ağır horon türü oyunlar kadın erkek birlikte oynanır.)
• Atlama horonu, horonların en hızlı oynanan ikinci bölümü.

— Oyun sırasında sık sık atlama ve sıçrama figürlerinin yer aldığı horonların genel adı.

• Bıçak horonu, iki erkek oyuncu tarafından elde bıçakla oynanan horon, (iki kişi tarafından karşılama biçiminde oynanır ve savaşımı simgeler. Atılma, korunma, korkutma ve dalaşma bölümlerinden oluşur. Bıçağın havaya atılıp tutulması ve dalaşma bölümü ustalık isteyen tehlikeli bir oyundur.)
• Deli horon, yalnız erkeklerin oynayabildiği çok hareketli ve güç isteyen horonların genel adı. (Yörelere göre değişik ritimlerde oynanır. En ayırıcı özelliğini sık yinelenen ayakları yere vurma figürü oluşturur. Çalgı eşliği olmadan oynandığı da olur.)
• Düz horon, yalın ve fazla hareketli olmayan figürlerle oynanan horanların genel adı. (Adi horon da denir.) [Oynanışı kolay olduğundan çok yaygındır ve çeşitli oynanış biçimleri vardır. Yalnız erkekler ya da yalnız kadınlar tarafından genellikle 6-8 kişilik gruplar halinde oynanır.]
• Karma horon, ikinci bölümü sözsüz olarak, yalnızca ezgi eşliğinde oynanan sözlü horonların genel adı.
• Kapalı horon, oyuncuların arada mesafe bırakmadan sık bir bağlı dizi oluşturarak oynadıkları horonların genel adı.
• Kılıç horonu, iki erkek tarafından elde kılıç ya da kılıç gibi kullanılan bıçaklarla oynanan horon. (Bıçak horonuna benzerse de ayrıldıkları nokta, kılıç horonunda silahın kılıç biçiminde kullanılmasıdır.)
• Kız horonu, daha çok kadınlar tarafından oynanan yumuşak ve yalın figürlü horonların genel adı. (Çoğunluğu düz horan türündedir. Alaca diziler oluşturularak oynandığı ya da yalnız erkeklerin oynadığı yörelerde vardır.)
• Rahat horon, çömelme hareketi olmadan düz yürüme figürleriyle ve genellikle kadın erkek birlikte oynanan horonların genel adı.
• Sallama horonu, düzenli bir şekilde hep aynı doğrultuda ilerleyerek ve bedenin alt bölümünü iki yana sallayarak oynanan horonların genel adı. (Yalnızca sallama da denir.)
• Sözlü horon, sözlü ezgiler eşliğinde oynanan horon oyunları. (Kız horonları genellikle sözlü horonlardır. Güftesi oyuna uygun olarak yazılır ve bestelenir.)
• Sözsüz horon, sözsüz ezgiler eşliğinde oynanan horonların genel adı.

—ANSİKL. Horonun, özelliğini oluşturan tüm vücudu titretme, silkinme, giderek hızlanıp durulma figürleri nedeniyle denizi ya da denizden tutulmuş balığın çırpınışlarını simgelediği öne sürülür. Yöre halkının yaşamında önemli bir yeri olan denizin ve balığın oyunun oluşumunda etkili olduğu, birçok araştırmacı tarafından kabul edilen bir görüştür.

Genellikle en az iki, en çok sekiz kişiyle oynanır. İki kişiyle oynanan horonlar, daha çok özel beceri gerektiren oyunlardır (bıçak horonu, kılıç horonu vb.). Günümüzde sekizden çok kişiyle oynandığı da görülmektedir. Yalnız erkekler tarafından oynanan horonlar (deli horon vb.) olduğu gibi yalnız kadınlar tarafından (kız horonu) ya da kadın erkek birlikte oynanan horonlar da vardır.

Horon oyunları çoğunlukla yedi tartımlıdır. Bu tartıma (zamana) göre bölünmüş çeşitli tanımlarda horon oyunları da vardır. Yedili tartım yanında beşli, ikili, dörtlü zamanlarda, aksak ve düz tartımda oyunlar da görülür.

Kadınlar arasında oynanan horonların çoğunluğu nanay türündedir. Yani sözlü ezgiler eşliğinde oynanır. Horonun kendine özgü uyarı sözcükleri vardır. Oyun sırasında horonbaşı, öteki oyuncuları genellikle bu sözcülerle yönetir. "Ha uşak ha, taktum, üç yap, yaylan, ule ule hop hop hop" vb. türden sözler oyunun yönetimine katkıda bulunduğu gibi horona da ayrı bir özellik ve canlılık katar. Horon sıra biçiminde oynandığı gibi halka biçiminde de oynanabilir. Ya da bazı horonlarda sıra dizilişiyle oynanan bölümlerin arasında halka dizilişine geçilir. Horonların belli bir sırası vardır.

Oynanırken, özellikle gelenekselliğini koruyan yörelerde horon faslı denilen dizilişe uyulur. Horonlara Rize, Trabzon, Maçka, Tonya, Vakfıkebir ve çevresinde kemençe eşlik eder, iç kesimlerde davul zurna ya da bağlama eşliğinde de horon oynandığı görülmektedir. Yalnız buralarda kullanılan davulların boyutları küçüktür. Kadınlar kendi aralarında tef. fincan, güğüm dibi ya da darbuka çalarak da horon, oynarlar. Artvin, Hemşin, Gümüşhane ve çevresinde ise horonlara tulum eşlik eder. Kemençe eşliğinde oynanan horonlarda ritim çalgısı kullanılmaz. Ayaklar yere vurularak ritim sağlanır. Horonlarda titreme, ani diz kırma, sağa sola açılma, omuzların titretilmesi, öne eğilme, elleri aşağı indirme yukarı kaldırma, tepinme, çömelerek ayak fırlatma ve yürüme, ayakların yeri dövmesi başlıca devinimlerdir. Bunların hızlı gerçekleştirilebilmesi için kural olarak omuzdan kavranan diziler kurulmaz, oyuncular birbirlerinin ellerinden ya da parmaklarından tutarlar.

Horon giyimi yörelere göre farklılıklar göstermekle birlikte genellikle erkekler başlarına uzun uçları dolanarak biçimlendirilmiş ve düğümlenmiş kara başlık, üzerlerine ak ya da kara mintan, sol omuzdan ilikli kara yelek, paçaları dar ağı körüklü pantolon (zıpka), kuşak, üzerine enli kayış ve ayaklarına çapula ya da salenk denen ayakkabı giyerler. Giysi üstüne gümüş zincirle içinde muska bulunan pazubent ya da hamaylılar takılır. Horon oyunundaki erkek giysilerinin XVI. ve XVII. yy. korsan ve eşkıya giysisiyle benzerlik gösterdiğini öne sürenler vardır.

Kadınlar ise içlik, koyu renk gömlek, salta ve üstüne üç etek biçiminde fistan giyer, önlerine çubuklu peştemaldan önlük bağlarlar. Bele kuşak ya da şal sarılır, baş ipekli başörtüsüyle, yazma vb. örtülerle örtülür. Ayakkabılar erkeklerinki gibidir. Yemeni giyildiği de olur.

Horon oyunlarında birinci bölüm genellikle daha ağır devinimlidir. Atlama ya da atlama horonu denen ikinci bölümse çok hareketli figürlerden oluşur ve üçüncü bölümde tempo giderek düşer ve figürler ağırlaşarak sona erer.

HORONBAŞI
a. Folk. Horon türü halk oyunlarında oyuncuların en sağında bulunan ve oyunu yöneten kişiye verilen ad. (Bazı yörelerde horoncubaşı ya da çavuş da denir.)

—ANSİKL. Horonbaşı genellikle en deneyimli ve en iyi horon oynayan kişilerden seçilir Kimi zaman elinde taşıdığı "yağlık" adı verilen mendille, çoğunlukla da horon oyununun kendine özgü sözcükleriyle oyuncuları yönlendirir. (HORON.) Sıra oyunu biçimindeki horonlarda, yönetime çalgıcı da (genellikle kemençeci) katılır. Horonbaşı ayak geçkileri, figür değişimleri ve gidilecek yönü belirler; çalgıcı ise oyunun ğenel gidişinden sorumludur. Halka oyunlarında, horona tulum, zurna vb. nefesli sazların eşlik ettiği durumlarda yönetim bütünüyle horonbaşına;aittir.'Bazı yörelerde horonbaşı oyuna katılacak kişilerin seçimi, horon faslının saptanması vb. konularda da söz sahibidir.