Karabekir, Kâzım
(d. 1882, İstanbul ö. 27 Ocak 1948, Ankara),
asker ve siyaset adamı.
Kurtuluş Savaşı’nda Doğu Cephesi komutanlığı yapmış, Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası (TpCF) ve Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) başkanlığında bulunmuştur. 1896’da İstanbul Fatih Askeri Rüşdiyesi’ni, 1899’da Kuleli Askeri İdadisi’ni, 1902’de Harbiye Mektebi’ni ve 1905’te de Erkân-ı Harbiye Mektebi’ni bitirerek kurmay yüzbaşı rütbesiyle Manastır’a atandı. Bu sırada Enver Bey’le birlikte İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin Manastır şubesini kurdu. 1907’de kolağası (önyüzbaşı) rütbesiyle Harbiye Mektebi öğretmen vekilliğine atandı. II. Meşrutiyet’ten sonra 2. Ordu’ya bağlı, Edirne’deki 3. Fırka kurmay subaylığına Karabekir, y. 1912'de getirildi.
31 Mart Olayı (1909) sırasında Hareket Ordusu’nda görev yaptı. 1912’de binbaşı rütbesiyle Balkan Savaşları’na katıldı ve Edirne savunmasında çarpıştı. 1914’te kaymakam (yarbay) oldu ve 1. Kuvve-i Seferiye komutanlığıyla İran ve ötesini kapsayan harekâtta görevlendirildi. Bir süre sonra İstanbul Kartal’da 14. Tümen komutanlığına atandı ve Çanakkale’ye gönderilerek Kerevizdere’de Fransızlara karşı savaştı. 1915’te miralay (albay) rütbesiyle Alman mareşali Baron Von der Goltz’un kurmay başkanı oldu ve Irak’a gönderildi. 1916’da 18. Kolordu komutanı olarak Kutü’l-Amare’yi aldıktan sonra Irak’ta İngilizlerle çarpıştı. 1917’de karargâhı Diyarbakır’da bulunan 2. Kolordu’nun komutanlığını yürütürken Van, Bitlis, Elaziz cephelerinde 2. Ordu komutanlığına da vekâlet etti. 1918’de Erzurum ve onun yanında yer aldı.
Kurtuluş Savaşı sırasında TBMM’de Edirne mebusu ve Doğu Cephesi komutanı olarak görev yaptı. Mondros Mütarekesi’nden sonra Ermenilerin eline geçmiş olan Sarıkamış ve Kars’ı kurtarmak için düzenlenen harekâta komuta ederek 15 Kasım 1920’de Ermenileri yenilgiye uğrattı; bu arada ferikliğe (korgeneral) yükseldi. Ankara Hükümeti adına, Ermeni Taşnak hükümetiyle yapılan Gümrü Antlaşması’nı (1920) imzaladı. Kurtuluş Savaşı’ndan sonra 1. Ordu müfettişliğine atandı 1923’te de İstanbul mebusu oldu. 1924’te Halk Fırkası’ndan istifa ederek Rauf (Orbay), Ali Fuat (Cebesoy), Cafer Tayyar (Eğilmez) paşalarla birlikte TpCF’yi kurdu.
Tüzüğündeki bazı maddelerden dolayı dinci bir parti olmakla suçlanan ve halktan gördüğü destekle yönetim çevrelerini kaygılandıran TpCF, Erzurum Kongresi’nin toplanmasında önemli rol oynadı. Mustafa Kemal’in (Atatürk) askerlikten ayrılmasından sonra da Şeyh Said Ayaklanması üzerine 3 Mayıs 1925’te kapatıldı. Ardından Mustafa Kemal’e karşı düzenlenen İzmir Suikastı’yla ilişkili olduğu öne sürülen Kâzım Karabekir, idam cezası istemiyle yargılandı. Yargılama sonunda, Mustafa Kemal’in de araya girmesiyle suçsuz bulundu.
Bu olaydan sonra siyaset sahnesinden çekildi. Yazmakta olduğu istiklal Harbimiz (ös 1960, 1969) kitabı evi basılarak toplandı; yakılarak ortadan kaldırıldı. Atatürk’ün ölümünden sonra 6 Ocak 1939’da yeniden İstanbul milletvekili oldu ve 1946’da TBMM başkanlığına seçildi. Ölümüne değin bu görevde kaldı.
