Göktürk Kitabeleri ya da Orhun Yazıtları

Türklerin bilinen ilk alfabesi olan Göktürk Alfabesi ile Göktürkler tarafından yazılmış yapıtlardır. Bilge Kağan ve Kül Tigin anıtlarını Yollug Tigin yazmıştır, Yollug Tigin aynı zamanda Bilge Kağan'ın yeğenidir.
Yazıtlar, 1889 yılında Moğolistan'da Orhun Vadisi'ndeki anıtlarda saplanmıştır. Bu yazıtlar II. Köktürk devletine aittir. Yazılış tarihi 8. yüzyılın başlarına dayanmaktadır. 1893 yılında Danimarkalı dilbilimci Wilhelm Ludwig Peter Thomsen tarafından, Rus Türkolog Vasili Vasilyeviç Radlof'un yardımıyla çözülmüş ve aynı yılın 15 Aralık günü Danimarka Kraliyet Bilimler Akademisi'nde bilim dünyasına açıklanmıştır.

Önemi

• Muharrem Ergin yazıtlar hakkında şöyle demiştir: “ Hem maddi bakımdan, hem manevi bakımdan bu yazıtlar birer abidedirler.(...) Kül Tigin abidesi, kağan olmasında ve devletin kuvvetlenmesinde birinci derecede rol oynamış bulunan kahraman kardeşine karşı Bilge Kağan’ın duyduğu minnet duygularının ve kendisini sanatkârane bir vecd ve coşkunluğun içine atan müthiş teessürün edebî bir ifadesidir.”
• Bu eser edebiyatımızın bilinen en eski yazılarıdır
• İslam etkisinden önce yazılmış olması da önemlidir. Bu bağlamda eser, en saf türk eseri olarak görülmektedir.
• Atatürk, Orhun Anıtları’na dair okuduğu kitapta, “Üstte mavi gök çökmedikçe, altta yağız yer delinmedikçe senin ilini, töreni kim bozabilir ” satırlarının yanına, “Büyük Nutuk, işte bu cümleyi anlatmaktadır” diye bizzat kendi el yazısı ile not düşmüştür.

Göktürk Yazıtlarının Önemi ve Özellikleri

• Göktürk Yazıtlarını (Orhun Abideleri), Türkçenin yazılı en eski kaynağıdır.
• Günümüzün birçok sözcüğü, ilk haliyle bu yapıtlardadır.
• Bu yazıtlar, Türk tarihine ışık tutan önemli belgelerdir.
• Göktürk Yazıtları, bir hakanın, halkına hesap vermesi, halkın devlete, millete karşı görevlerinin hatırlatılması, düşmanın entrikalarına nasıl karşılık verileceğinden söz edilmesi ve Türklerin yüksek ahlak ve seciyesinin anlatılması açısından önemlidir.
• Bu anıtlar Türk adının, Türk milletinin isminin geçtiği ilk Türkçe metindir. Türk tarihinin taşlar üzerine yazılmış ilk belgesidir.
• Türk hitabet sanatının erişilmez bir şaheseridir.
• Yalın Türkçenin önemli örnekleridir.
• Türk dilinin kaynağı, Türk yazı dilinin başlangıcının bilinmeyen dönemlere kadar gittiğinin delilidir.
• Eski Türkçe döneminin en önemli eserleridir.
• Türk dilinin ilk yazılı belgeleridir.
• II. Göktürk (Kutluk) devleti döneminde dikilmiş olup, I. Göktürk devletinin tarihi anlatılır.
• İlk siyasetname örneğidir.
• İçinde “Türk” kelimesinin geçtiği ilk metindir.
• 38 harften oluşan Göktürk alfabesi ile yazılmıştır.
• Günümüzde Moğolistan sınırları içerisindedir.
• Yazarı Yolluğ Tigin’dir.
• “Türk” adının geçtiği ilk yazılı belge ve Türk edebiyatının ilk yazılı örnekleri olan Göktürk abidelerindeki yazılar 1893 yılında Prof. Thomsen ve Radloff tarafından okunmuştur.

Göktürk Yazıtlarının Dil Özellikleri

• Göktürk yazıtlarındaki düzyazı, o zamanki Türkçenin en yüksek anlatım özelliklerini taşır.
• Şiirsel bir anlatımla oluşturulmuştur.
• Bugünkü düzyazıya örnek olacak bir cümle yapısı; duru, açık, yalın, destansı bir söyleyişi vardır.
• Dil, yabancı etkilerden uzaktır.

Göktürk Yazıtlarının Bulunduğu Yer
Orhun Yazıtları, Moğolistan’ın kuzeyinde, Baykal gölünün güneyinde, Orhun ırmağı vadisindeki Kocho Tsaidam Gölü yakınlarındadır. Bu yazıtlardan Kül Tigin ve Bilge Kağan Anıtları, Kocho Tsaidam bölgesindeki Orhun Irmağı civarında; Bilge Tonyukuk Anıtları ise, Kül Tigin ve Bilge Kağan yazıtlarından yaklaşık 360 km uzakta, Tola Irmağı’nın yukarı yatağındaki Bayn Tsokto (Bayn Çokto) bölgesindedir.

Orhun Abideleri

• Orhun Yazıtları
• Kültigin Anıtı
• Bilge Kağan Anıtı
• Tonyukuk Anıtı
• Kültigin Abidesi Güney Yüzü
• Kültigin Abidesi Doğu Yüzü
• Kültigin Abidesi Kuzey Yüzü
• Kültigin Abidesi KuzeyDoğu Yüzü
• Kültigin Abidesi GüneyDoğu Yüzü
• Kültigin Abidesi GüneyBatı Yüzü
• Kültigin Abidesi Batı Yüzü
• Bilge Kağan Abidesi Doğu Yüzü
• Bilge Kağan Abidesi GüneyDoğu Yüzü
• Bilge Kağan Abidesi Güney Yüzü
• Bilge Kağan Abidesi Kuzey Yüzü
• Bilge Kağan Abidesi Batı Yüzü
• Bilge Kağan Abidesi GüneyBatı Yüzü
• Tonyukuk Abidesi Birinci Taş (Batı Cephesi)
• Tonyukuk Abidesi Birinci Taş (Güney Cephesi)
• Tonyukuk Abidesi Birinci Taş (Doğu Cephesi)
• Tonyukuk Abidesi Birinci Taş (Kuzey Cephesi)
• Tonyukuk Abidesi İkinci Taş (Batı Cephesi)
• Tonyukuk Abidesi İkinci Taş (Güney Cephesi)
• Tonyukuk Abidesi İkinci Taş (Doğu Cephesi)
• Orhun Alfabesi (Runik Alfabe)
• Ana Çizgileriyle Köktürk Tarihi

BAKINIZ Orhun Yazıtları (Orhun Abideleri, Göktürk Yazıtları )