BİLEŞİK
—Olasıl. Bileşik olasılıklar formülü, aynı evrenin iki A ve B olayının birlikte - evetleme olasılığını, A nın P
olasılığının ve A biliniyorken B nin PA(B) koşullu olasılığının fonksiyonu olarak veren P(A Fi B) = P
. PA(B) formülü.
—ANSİKL. Dilbil.
Bileşik fiil.
Türkçede bileşik fiillerin bir bölümü fiil köklerinin bir- biriyle biçimce bileşmesiyle oluşur. -i/-ı/-u/ . -ü ya da -el-al bağ fiil eklerinden birini almış bir fiil köküne vermek, bilmek, durmak, kalmak, yazmak fiillerinin getirilmesiyle yapılır. Bu fiiller kendi anlamlarından uzaklaşarak birleştikleri birime tezlik(oku- yuvermek [oku-y-u-ver-]), yeterlik (kaldırabilmek [kaldır-a-bil-]), sürerlik (şaşakalmak [şaş-a-kal-]),yakınlık(ö/eyazmak[öl-e-yaz-]) anlamı katarlar.
Kimi bileşik fiiller de, ad soylu sözcüklerin sonuna gelerek onlara iş, oluş, hareket anlamı katan etmek, olmak, kılmak, eylemek gibi yardımcı fiillerle oluşturulur. Bunlardan bir bölüğü ses düşmesi, ses türemesi nedeniyle (sabretmek [sabır etmek], reddetmek [red etmek], bahsetmek [bahis etmek] vb.) bitişik yazılır. Ses değişimine uğramayanlarsa (yolcu etmek, memnun etmek vb.) ayrı yazılır.
Bileşik sözcük.
Türkçede iki ya da daha çok sözcüğün birleştirilmesiyle oluşan bileşik sözcükler, kendisini oluşturan sözcüklerin gösterdiği nesnelerden farklı, belirgin bir nesneyi ya da kavramı adlandırırlar:
- iki addan oluşanlar (anneanne, babaanne, demirperde, demirbaş vb.);
- belirtisiz ad tamlaması kalıbında olanlar (hanımeli, ateşböceği, kuşpalazı, katırtırnağı vb.);
- sıfat tamlaması kalıbında olanlar (sivrisinek, karafatma, karayel, akarsu vb.);
- bir cümle değerinde olanlar (imambayıldı, serdengeçti, sinekkaydı, albastı vb.);
- çekimli iki fiilden oluşanlar (dedikodu, kaptıkaçtı, vurdumduymaz, biçerdöver vb.);
- bir fiilimsi tümlecsi kalıbında olanlar (ağaçkakan, yurtsever, cankurtaran, çobanaldatan vb.);
- iki sıfattan oluşanlar (dikbaşlı, ikiyüzlü, birkaç, biraz vb.);
- önek değerli sözcüklerle oluşanlar (özeleştiri, altyapı, assubay vb.).
Bileşik zaman.
Türkçede üç tür bileşik zaman vardır: hikâye, rivayet, koşul. Hikâye bileşik zamanı, bildirme ve isteme kiplerinin sonuna ekfiilin -di (idi) biçimi getirilerek yapılır. Bu zaman söylemin, içinde bulunulan andan geçmişe aktarılmasını sağlar ve söylenenin yapıldığını kesin olarak bildirir. Ancak, gelecek zamanda ve isteme kiplerinde eylemin gerçekleşmediğini (Gelecekti [gelmedi]. Söylemeliydin [söylemedin].) belirtir.
Rivayet bileşik zamanı, belirli geçmiş zaman dışında (bu zamanın rivayeti yoktur) yalın zamanlı fiillere ve isteme kipindeki fiillerin sonuna ek fiilin -miş (imiş) biçimi getirilerek oluşturulur. Rivayet bileşik zamanı, söylemi geçmişe aktarır ve söylemin başkasından duyulduğunu (Bugün geliyormuş), kimi zaman da ona inanılmadığını (Söylediğine bakılırsa gelecekmiş) gösterir, isteme kiplerinde ise eylemin gerçekleşmediğini (Gelmeliymişim. Gelseymiş beni evde bulacakmış) belirtir. Bileşik zamanın koşul biçimi ise yalın zamanlı fiillerin sonuna ek fiil -se (ise) biçimi getirilerek yapılır. Bir temel cümlenin bağlı olduğu koşulu (Çalışırsan başarırsın. Yapıyorsan sorun yok.) bildirir.
—Elektron. Silisyum ya da germanyum gibi yarıiletken elementler, dönemsel sınıflandırma tablosunda IV. kolonda yer alır. Bu kolonun bakışımlı elementleri birleştirilerek başka yarıiletken alaşımlar oluşturulabilir. Böylece lll-V ve ll-VI tipinde bileşikler elde edilir. Bakışımsız diğer bileşikler de, yarıiletkenler verebilir. Bu tür birçok bileşik (GaAs, InSb, CdS vb.)vardır; bunların etkinleştirme enerjileri ve taşıyıcılarının göreli devingenlikleri çok değişkendir. Bu bileşikler optikelektronik bileşenlerin yapımında kullanılır.
—Isıbil. Bileşik bir makinede buhar önce bir silindirin pistonuna etkir, sonra daha büyük bir silindirin pistonu üzerinde genleşir. Bu makineler, art arda buharın etkidiği üç ya da dört silindir içeriyorsa, "üç" ya da "dört genleşmeli” makine adını alırlar. Krank muyluları belli açılar (iki silindir için 90°) yapan çok silindirli bir makinede, devinimi olanaksızlaştıran ölü noktalar bulunmaz.
Kaynak: Büyük Larousse
