Bileşik Nedir?

BİLEŞİK

—Olasıl. Bileşik olasılıklar formülü, aynı evrenin iki A ve B olayının birlikte - evetleme olasılığını, A nın P olasılığının ve A biliniyorken B nin PA(B) koşullu olasılığının fonksiyonu olarak veren P(A Fi B) = P. PA(B) formülü.

—ANSİKL. Dilbil.

Bileşik fiil.

Türkçede bileşik fiillerin bir bölümü fiil köklerinin bir- biriyle biçimce bileşmesiyle oluşur. -i/-ı/-u/ . -ü ya da -el-al bağ fiil eklerinden birini almış bir fiil köküne vermek, bilmek, durmak, kalmak, yazmak fiillerinin getirilmesiyle yapılır. Bu fiiller kendi anlamlarından uzaklaşarak birleştikleri birime tezlik(oku- yuvermek [oku-y-u-ver-]), yeterlik (kaldırabilmek [kaldır-a-bil-]), sürerlik (şaşakalmak [şaş-a-kal-]),yakınlık(ö/eyazmak[öl-e-yaz-]) anlamı katarlar.

Kimi bileşik fiiller de, ad soylu sözcüklerin sonuna gelerek onlara iş, oluş, hareket anlamı katan etmek, olmak, kılmak, eylemek gibi yardımcı fiillerle oluşturulur. Bunlardan bir bölüğü ses düşmesi, ses türemesi nedeniyle (sabretmek [sabır etmek], reddetmek [red etmek], bahsetmek [bahis etmek] vb.) bitişik yazılır. Ses değişimine uğramayanlarsa (yolcu etmek, memnun etmek vb.) ayrı yazılır.

Bileşik sözcük.

Türkçede iki ya da daha çok sözcüğün birleştirilmesiyle oluşan bileşik sözcükler, kendisini oluşturan sözcüklerin gösterdiği nesnelerden farklı, belirgin bir nesneyi ya da kavramı adlandırırlar:

1. iki addan oluşanlar (anneanne, babaanne, demirperde, demirbaş vb.);
2. belirtisiz ad tamlaması kalıbında olanlar (hanımeli, ateşböceği, kuşpalazı, katırtırnağı vb.);
3. sıfat tamlaması kalıbında olanlar (sivrisinek, karafatma, karayel, akarsu vb.);
4. bir cümle değerinde olanlar (imambayıldı, serdengeçti, sinekkaydı, albastı vb.);
5. çekimli iki fiilden oluşanlar (dedikodu, kaptıkaçtı, vurdumduymaz, biçerdöver vb.);
6. bir fiilimsi tümlecsi kalıbında olanlar (ağaçkakan, yurtsever, cankurtaran, çobanaldatan vb.);
7. iki sıfattan oluşanlar (dikbaşlı, ikiyüzlü, birkaç, biraz vb.);
8. önek değerli sözcüklerle oluşanlar (özeleştiri, altyapı, assubay vb.).

Bileşik zaman.

Türkçede üç tür bileşik zaman vardır: hikâye, rivayet, koşul. Hikâye bileşik zamanı, bildirme ve isteme kiplerinin sonuna ekfiilin -di (idi) biçimi getirilerek yapılır. Bu zaman söylemin, içinde bulunulan andan geçmişe aktarılmasını sağlar ve söylenenin yapıldığını kesin olarak bildirir. Ancak, gelecek zamanda ve isteme kiplerinde eylemin gerçekleşmediğini (Gelecekti [gelmedi]. Söylemeliydin [söylemedin].) belirtir.

Rivayet bileşik zamanı, belirli geçmiş zaman dışında (bu zamanın rivayeti yoktur) yalın zamanlı fiillere ve isteme kipindeki fiillerin sonuna ek fiilin -miş (imiş) biçimi getirilerek oluşturulur. Rivayet bileşik zamanı, söylemi geçmişe aktarır ve söylemin başkasından duyulduğunu (Bugün geliyormuş), kimi zaman da ona inanılmadığını (Söylediğine bakılırsa gelecekmiş) gösterir, isteme kiplerinde ise eylemin gerçekleşmediğini (Gelmeliymişim. Gelseymiş beni evde bulacakmış) belirtir. Bileşik zamanın koşul biçimi ise yalın zamanlı fiillerin sonuna ek fiil -se (ise) biçimi getirilerek yapılır. Bir temel cümlenin bağlı olduğu koşulu (Çalışırsan başarırsın. Yapıyorsan sorun yok.) bildirir.

—Elektron. Silisyum ya da germanyum gibi yarıiletken elementler, dönemsel sınıflandırma tablosunda IV. kolonda yer alır. Bu kolonun bakışımlı elementleri birleştirilerek başka yarıiletken alaşımlar oluşturulabilir. Böylece lll-V ve ll-VI tipinde bileşikler elde edilir. Bakışımsız diğer bileşikler de, yarıiletkenler verebilir. Bu tür birçok bileşik (GaAs, InSb, CdS vb.)vardır; bunların etkinleştirme enerjileri ve taşıyıcılarının göreli devingenlikleri çok değişkendir. Bu bileşikler optikelektronik bileşenlerin yapımında kullanılır.

—Isıbil. Bileşik bir makinede buhar önce bir silindirin pistonuna etkir, sonra daha büyük bir silindirin pistonu üzerinde genleşir. Bu makineler, art arda buharın etkidiği üç ya da dört silindir içeriyorsa, "üç" ya da "dört genleşmeli” makine adını alırlar. Krank muyluları belli açılar (iki silindir için 90°) yapan çok silindirli bir makinede, devinimi olanaksızlaştıran ölü noktalar bulunmaz.

BİLEŞME

a. Bileşmek eylemi.

—Fizs. kim. Yeni bir madde oluşturmak için iki ya da daha çok cismin kimyasal yolla birbirine bağlanması; bu eylemin sonucu.

• Bileşme noktası, derişim eksenine koşut teğetin, çözünürlük eksenine değme noktası. (Doymuş çözeltinin sıcaklığa göre derişimini verir. Çözücü ile çözünenin kimyasal bir bileşik oluşturduğu hallerde böyle bir nokta belirir ve koordinatları bileşiğin erime sıcaklığı ile kimyasal bileşimini gösterir.)
• Bileşme yasaları, tepkimeye giren cisimlerin kütleleri (kütle yasaları), gaz olmaları halinde hacimleri arasındaki (hacim yasaları) bağıntıları açıklayan yasalar. (Kütle yasaları belirli oranlar, katlı oranlar ve oranlı sayılar yasasıdır. Hacim yasaları ise Gay-Lussac yasaları olarak bilinir.)

BİLEŞMEK

gçz. f. iki ya da daha çok öğe sözkonusuysa, yeni bir öğe oluşturmak amacıyla birleşmek, bir araya gelmek.

—Fizs. kim. iki ya da daha çok element için bir bileşik oluşmak.

♦ bileştirmek ettirg. f. İki ya da daha çok öğenin bileşmesini sağlamak.

—Fizs. mekan, iki devinimi bileştirmek, R karşılaştırma sisteminin R' sistemine göre devinimi ile R' ün R ye bağlı devinimini bilmek koşuluyla, bir cismin devinimini R ye göre belirlemek.

—Isıbil. Bir buhar makinesini, birçok genişleme katıyla donatmak.

BİLEŞTİRİCİ

sıf. Bileştirmek eylemini yapan.

—Telekom. Bileştirici devre, normal bir devre olan, ancak binişik bir devrenin iletkenlerinden birini oluşturmak için koşut biçimde gruplaştırılan iletken çifti.

BİLEŞTİRME

a Birleştirmek eylemi.

—Fizs. mekan, iki devinimi bileştirmeye dayanan işlem. (Bk ansikl. böl.)

—Isılbil. Bir buhar makinesini bileştirmek eylemi; bu eylemin sonucu.

—TV. Çerçeveli bileştirme, elektronik bir yöntemle, bir televizyon görüntüsünün bir bölümünün yerine, belli çerçeveli bir başka görüntüyü yerleştirme. (Bu çerçeve dikdörtgen ve çember biçiminde olabileceği gibi ilk ya da ikinci görüntünün çerçevesi de alınabilir.)

BİLEŞİM

1. iki ya da daha çok öğeyi birleştirerek yeni bir öğe oluşturma.
2. Bir cismin, bir bütünün içinde bulunan öğelerin cins ve oranları; terkip.

—Akust. Bileşim sesi, frekansları farklı iki ya da daha çok sesin bileşmesiyle doğan, kulağın algıladığı ses. (Bileşke frekans çoğu kez, bileşmiş iki sesin frekanslarının toplamı ya da farkıdır.) [BİLEŞKE SES de denir.]

—Bilş. veTelekom.

• Devre bileşimi, bileştirici denen birçok devrenin, bileşik devre ya da fantom devre denen, diğerlerinden bağımsız bir çakışık devre oluşturmak için kullanımı.
• Kod bileşimi, KOD Sözcü'nün eşanlamlısı.

—Fizs. kim. Bileşik cisme giren ölement- lerin ya da bir karışımı oluşturan bileşenlerin oranı.

—Mat. çözlm. Bileşim çarpımı, SARILIM ÇARPiMi’nın eşanlamlısı.

—Parf. Doğal ya da yapay kokulu maddelerin, parfümcü tarafından yapılan karışımı; bu karışım alkol ya da bir başka sıvıyla seyreltilerek parfüm elde edilir.

bileşik
sıfat
1 . Birleşerek oluşmuş, basit olmayan, mürekkep.
2 . isim Ses ve görüntünün birlikte yer aldığı film parçası.
3 . kimya Kimyasal tepkimeler sonucu iki veya daha çok elementten oluşan ve bunlardan bağımsız fiziksel, kimyasal nitelikler gösteren (madde).

Birleşik Sözler

• bileşik faiz
• bileşik kap
• bileşik kesir
• bileşik önerme
• şartlı birleşik cümle