Mikroskop Cihaz Çeşitleri

Mikroskoplar kullanım alanlarına ve teknolojilerine göre çeşitlilik göstermektedir. Temel yapıları ve amaçları aynı olsa da her alanda farklı türde mikroskoplara rastlanmaktadır. Mikroskop çeşitleri aşağıdaki başlıklarda listelenmiştir.

Karanlık Alan Mikroskobu

Preparata gelen merkezi ışınlar engellenerek sadece oblik ışınların incelenecek örneğe ulaşması sağlanır. Böylece oblik gelen ışınların preparattaki partiküller tarafından yansıtılması gerçekleşir.

Kullanım alanları:

• Resolüsyonu aydınlık alana göre daha yüksektir.
• Genellikle boyanmamış örneklerin görüntülenmesinde yararlıdır.
• Özellikle sıvılarda içerik incelemesinde kullanılır.
• Havuz suyu
• Deniz suyu
• Hücre süspansiyonlarında hücrelerin görüntülenmesinde kullanılır.
• Bakteri, protozoa içeren süspansiyonlar
• Hücre ve doku ekstreleri
• Hücre kültürlerinin incelenmesinde kullanılır. Bu tür kültürlerde hareketlilik tespit edilebilir.
• Otoradyografi uygulanmış preparatların incelenmesinde kullanılır (İn situ hibridizasyon).

Faz Kontrast Mikroskobu

Refraktif indeksi farklı yapılar arasında faz ve kontrast farklılığı yaratılmasıdır. Bu fark normalde de vardır ancak göz ya da fotoğraflarda izlenemez.
Görüntü bu mikroskoplarda iki türlü oluşturulmaktadır.

• Pozitif (karanlık) faz kontrast: Örnek detayı, aydınlık geri plan üzerinde koyu yapılar olarak izlenir.
• Negatif (aydınlık ) faz kontrast: Örnek detayı, karanlık geri plan üzerinde parlak yapılar olarak izlenir.

Kullanım alanları;

• Işık ya da karanlık alan mikroskobisi ile belirlenemeyen detayların belirlenmesi,
• Genellikle boyanmamış canlı hücrelerin incelenmesi,
• Hücre içi yapıların incelenmesi,
• Yüksek büyütmelerde detay incelemesi,
• Silia, flagellum gibi membran farklılanmalarının belirlenmesidir.

Diferansiyel İnterferans Kontrast Mikroskopisi (DIC)

Nomarski tarafından 1950’li yıllarda tanımlanan, örnekteki değişik optik gradyanları belirleme ve bunları değişik ışık yoğunluklarına çevirebilme yöntemini kullanır. Yapıların kimyasal ajanlar (boyalar) yerine optik özellik kullanılarak görülür hâle getirilmesi söz konusudur.
Kullanım alanları;

• Genellikle boyanmamış hücrelerin incelenmesinde kullanılmakla birlikte boyanmış yapılar için de kullanılabilir.

Floresan Mikroskobu

Bazı maddeler kısa dalga boyundaki ışığı absorbe ederek uzun dalga boyunda ışık olarak yansıtır. Floresan mikroskoplarda bu özellikten yararlanılarak görüntü elde edilir. Genellikle ultraviyole (360 nm) ya da mavi ışık (400nm) kullanılır. Civa buharlı lambalar, ksenon gaz lambaları kullanılır. Floresan mikroskoplarda, arzu edilen dalga boyundaki yansımanın görüntülenebilmesi için bazı filtreler kullanılır. Işık kaynağının önünde objeye ulaşacak dalga boyunu seçen bir filtre, objektiften sonra kısa dalga boyunun göze ulaşmasını önleyen bir filtre yerleştirilmiştir.
Kullanım alanları;

• Moleküler düzeyde hücre ve doku içeriğinin belirlenmesi,
• Maddelerin hücre / dokulardaki yoğunluğunun belirlenmesi,
• Işık mikroskobik boyama yöntemleriyle ayırt edilemeyen hücreler ve hücre içi / dışı elemanların gösterilmesidir.

Polarizasyon Mikroskobu

Polarizasyon mikroskobu incelenen cisimlerin optik anizotropik özelliğinden yararlanarak görüntülenmesi için kullanılır. Yapıların sahip olduğu çift kırılma özelliğinden yararlanır. Bu amaçla mikroskop; spesmenin altında yerleşik bir polarizer ve objektiften sonra bir analizer ile yapılandırılmıştır.

Çift kırılma gösteren maddeler

• Kristal yapılar,
• Fibröz yapılar (doğal ya da artifisyel),
• Pigment birikimleri,
• Proteinler,
• Kemik yapı,
• Amiloid birikimleridir.

Konfokal Mikroskop

Floresan mikroskopun bir gelişmiş modelidir. Floresan boyama yapılan preparatların incelenmesinde kullanılır. Diğer mikroskoplardan farkı, kesit kalınlığı içinde farklı seviyelerde netleşmeyi sağlayıp kesitten daha ince optik kesitler alınmasını sağlamasıdır.

Elektron Mikroskobu

Elektron mikroskobu genel olarak cisimden saçılan elektronların görüntülenmesi üzerine kuruludur. Maddeyle etkileşen elektronların dalga boyu, bu görüntülemenin nanometre boyutlarında yapılmasına olanak sağlar. Bu tip mikroskoplar, elektron enerjisine ve ölçüm aletinin çalışma moduna göre geçirimli elektron mikroskobu, taramalı elektron mikroskobu, düşük enerjili elektron mikroskobu gibi farklı sınıflara ayrılır. Kullanım alanları temel bilimlerden (başta katı hâl fiziği olmak üzere jeoloji, biyoloji gibi birçok dalı içine alarak), tıbbi ve diğer teknolojik uygulamalara kadar geniş bir yelpazeyi kapsar.
Kullanım alanları;

• Hücre içi organellerin yapıları,
• Organellerin hücre içindeki dağılımı,
• Organellerin diğer organeller ile komşuluğu,
• Organellerin fonksiyonel ilişkileri,
• Çekirdeğin yapısı,
• Membran bütünlüğü,
• Membrandaki değişiklikleri,
• Dokuların organizasyonu,
• Matriks lifleri,
• Hücre matriks ilişkileri,
• Patolojik dokularda taramalı EM’in tanısal değeri vardır.

Birçok bilim dalında kullanılan mikroskop çeşidi bulunmaktadır. Sizlere anlatılanlar en çok karşılaşabilecek olan mikroskop çeşitleridir.

Mikroskop Cihazlarının Kurulacağı Ortam Şartları

Mikroskopların bulunduğu ortam cihazın çalışma ömrüne etki ettiğinden önemlidir. Sizlere aşağıda verilecek olan ortamla ilgili özelliklere, cihaz açısından, dikkat etmekte fayda vardır.
Öncelikle mikroskobun en büyük düşmanı tozdur. Bu nedenle ortamın tozlu olmaması gerekir. Toz ve toz birikimleri hareketli metal parçaların bir süre sonra hareket serbestliğinin azalmasına veya yok olmasına neden olur. Ortamdaki toz miktarı parçacık ölçen aletlerle kontrol edilmelidir. Mümkünse taşıt trafiği akan caddelere bakan laboratuvar ortamlarına kurulmamalıdır. Çeşitli nedenlerden ötürü bu tür tozlu ortamlara cihazı kurmanız gerekiyorsa havayı filtre eden temizleyici sistemler kurulmalı ve mutlaka toza karşı mekanik bakımlar yapılmalıdır. Bu bakımların zamanı toz miktarı göz önünde bulundurularak yapılmalıdır.
Bu cihazların kurulacağı ortamların aşırı nemli olmaması gerekir. Hareketli metal parçalar oksitlenmeye karşı boya ile korunsa da zamanla bu tip sorunlar yaşanabilir. Nem ölçer ile ortam ölçülmeli gerekirse rezistans ısıtıcılar ile aşırı nem kontrol altına alınmalıdır. Oksitlenme olasılığı göz ününde bulundurularak bakım planları buna göre yapılmalıdır.
Ortam şartlarından önemli bir husus ise titreşimdir. Mikroskoplarda mercek sistemlerinde bulunan merceklerin ve aynaların, birbirlerine olan uzaklıkları ve konumları mühendislik hesapları ile yapılmıştır. İmalat esnasında uygun kısımlara çeşitli tekniklerle sabitlenmiştir. Bu sistemlerdeki bir kayma, cihaz görüntüsünde bozulmalara sebebiyet verebilir. Bu nedenle mikroskobun montajı yapılacak masanın stabil olmasına dikkat edilir. Masada titreşime sebep olabilecek santrifüj, sallayıcı gibi cihazlar bulunmamalıdır. Titreşim düşük olsa bile zamanla mikroskop odaklama sistemlerinde gevşeme veya kaymalara neden olabilir.
Son olarak mikroskoplar yoğun ışık altında bulunan ortamlara kurulmamalıdır. Ortamdaki ışık cihazın aydınlatma kaynağından sağlanan ışık şiddetine etki etmemelidir.

Mikroskop Cihazlarının Elektriksel Özellikleri

Mikroskoplar genel olarak optik sistemler ve metal ünitelerden oluşmuş cihazlardır. Yalnızca aydınlatma sistemi elektronik bir sistem içerir. Bazı modellerde birtakım kontrol işlemleri de elektronik devrelerle yapılmaktadır. Mikroskoplarda elektrik gücünü büyük bölümünü halojen lamba harcamaktadır. Lambanın gücü mikroskobun kullanım alanı ve büyüklüğüne göre değişiklik göstermektedir. Işık mikroskoplarında kullanılan lambalar genelde 20 w olmakla beraber bazı mikroskoplarda 50 w gücüne kadar çıkabilmektedir.
Buradan da anlaşılacağı gibi düşük güçte lambalar kullanılmıştır. Çalışma gerilimleri ise AC 6-12-24 V arası değişiklik gösterebilmektedir. Elektrik tesisatı montaj aşamasında bu verilere göre kontrol edilmeli veya dizayn edilmelidir. Cihaz içerisindeki elektronik devre lamba gücünü kontrol etmektedir. Elektrik tesisatı mutlaka topraklı olmalıdır. Bu konu cihazın gövdesinin metal olmasından dolayı önemlidir.

Mikroskop Cihazlarının Montajında Dikkat Edilecek Hususlar

Daha önceki ortam şartları konusunda ele alınan hususlar montaj aşamasında mutlaka kontrol edilmelidir.
Cihaz montaj yapılacak yere titizlikle ve sarsmadan taşınmalı, pc tabanlı komplike bir cihaz ise mutlaka nakil araçları kullanılmalıdır. Bazı cihazların aparatları montajlanmadan kutulanabilmektedir. Bu durumda kutu açıldığında servis el kitabından kutu içerisinde olması gereken parçaların sayımı yapılır ve tam olduğuna dair teslim tutanağına not alınır. Kurulacak olan yer belirlenerek montaj yapılır. Montaj esnasında servis el kitabındaki kurulum talimatlarına göre hareket edilir. Garanti ve teslim tutanakları hazırlanıp imza altına alınır. Kullanıcı eğitimi ve kullanıcı seviyesi bakım işlemleri eğitimi verilerek kurulum tamamlanır. Eğitim esnasında veya sonrasında fonksiyon testi ve örnek incelemeler yapılır.
Montajdan önce mutlaka ortamın sıcaklığı, nemi, tozu ve kurulum yerinin titreşimi ölçümü yapılır. Buradaki ölçümlerde servis el kitabı montaj talimatlarındaki ölçüm değerleri dikkate alınmalıdır. Şartlar uygun değilse mutlaka uygun hâle getirecek önlemler alınmalı ya da kurulum ortamı değiştirilmelidir. Kullanılcak olan elektrik tesisatının cihazın elektriksel değerlere uygun olduğu kontrol edilmelidir. Topraklama hattı mutlaka bulunmalıdır. Cihazın koruma kılıfı mutlaka kullanıcıya teslim edilmeli ve toza karşı azami hassasiyet gösterilmesi gerektiği belirtilmelidir.