RİTİM VE OLÇU (USÜL)

Diğer konularda ritimi vurgulamıştık. Müziği var eden üç temel öge; ritim, melodi ve armoniydi. Ritim kalıplan (ölçüleri) Batı ve Türk müziğinde değişiklik göstermektedir. Türk müziğinde yetmiş iki adet usul vardır. Batı müziğinde ise buna nazaran azdir. Ölçüler aynı zamanda karmaşıktır. Ör: 7/16, 13/8 gibi
Bu faaliyette ritimin, ölçünün ve vuruş şekillerinin nasıl olduğunu öğreneceksiniz. Basit ölçü ve vuruşları yapabileceksiniz. Batı ve türk müziğinde kullanılan vuruş şekilleri ve ölçüler hakkında bilgi edineceksiniz. Bu bilgi dahilinde dinlediğiniz müziklerde ritmik ş ekillerin ne olduğu hakında sezgisel bilgi ve basit ölçülerin el hareketlerini (vuruş) yapabilme becerisi kazanacaksınız.

Ritim Duygusu

Ritim, zamanm belli bir süre içinde eşit veya değişik uzunluktaki parçacıklara bölünmesiydi. Bu bilgiyi önceki vurgulamamızdan biliyoruz.
Müziğin matmatiksel (sayisal) olarak parçalara bölünmesi de diyebiliriz. Bu ritmik yapılar yaşan ilan coğrafyanın etkileşimlerine göre farklılık göstermektedir. Örne ğin, Türk müziğinde bozlak, İç Anadoluda var olmuş bir ritmik yapıdır. Mzurka Polonya halk dansıdıı ve ritmik yap ısı farklıdır. Flemnco ve halk müziği ritimlerinden de birçok örnekler verebiliriz. Ritim duygusunu ilerletmek için çok çeşitli müzikleri dikatle dinlemek gerekir. Bir süre sonra belleğimizda müziksel hafıza oluşacaktı.

Ölçü (usul) ve Vuruş

Ölçü:

Bir müzik eserinin süre olarak birbirine eşit parçacıklara bölünmesine ölçü denir. Ölçü eşit zaman kümeleridir ve müzik yazısında birbiriden ölçü çizgileri ile ayrılır. Şek.3.1’deki gibi dizekleri dik kesen çizgidir.

Rakam:

Bir müzik eserinin ölçüsü, anahtardan hemen sonra sayısal olarak yazılır. Rakamlar üst üste yazılır. Üsteki rakam ölçüyü oluşturan zaman birim değerlerinin sayısını gösterir. Alattaki rakam ise bu değerlerin niteliğini belirtir. Ör:3/4 rakamları üç adet dörtlük notadan bir ölçüyü tanımlar.

Vuruş:

Ölçü vurma, zamanın sırasını ve notanın değeri kadar tınlama süresini el hareketleri ile belirtmektir. Enstrüman çalışmalarmda ayak hareketleri ile ölçü
vuruşlarını da yapabilirz.

Batı Müziğinde Ölçü ve Vuruş Kavramı

Batı müziğinde ölçü ve vuruş kavramı klasik müziğe ayarlanmaktadır.

Ölçü Çeşitleri

Basit Ölçüler:

Bir zamanı meydana getiren değerlerin tümü birlik, dörtlük ya da sekizlik benzeri ikişerli değer işaretine denk düşerse, bu çeşit zamanlardan kurulu ölçülere basit ölçüler senir. Basit ölçüler üçe ayrılır. İki zamanlı, üçlü zamanlı ve dörtlü zamanlı. Sırasıyla Şek.3.4’te göründüğ ü gibidir.

Bileşik Ölçü:

Bir zamanı oluşturan değerlerin hepsi, noktalı birlik, noktalı ilkilik, noktalı dörtlük ya da noktalı sekizlik gibi bir noktalı değer işaretine denk ise bu ölçüler bileşiktir. Şek.3.5.

Aksak Ölçüler:

Bir ölçü hem ikili zamanı hemde üç zamaı içeriyorsa bu ölçü aksak ölçüdür. Aksak ölçüler de üçe ayrılır. İki zamanlı, üçlü zamanlıve dörtlü zamanlı. Sırasıyla aşağıdaki gibidir. Şek.3.6.

Vuruş çeşitleri

Vuruş, verilen zamanı elle parçalara bölmektir. Mümkün olduğunca el haraketleri kesin ve sınırlı olmalıdır. El haraketleri aşağı yukarı ve sağa sola pozisyonlarda yapılır. Vuruşları temel olarak altı başlıkta toplayabiliriz.

İki zamanlı ölçünün vurulması:

Birinci zaman aşağı ikinci zaman yukan yapılır.

Üç zamanlı ölçünün vurulması:

Birinci zaman aşağı, ikinci zaman sağa yukarı, üçüncü zaman sola yukarı yapılır.

Dört zamanlı ölçünün vurulması:

Birinci zaman aşağı, ikinci zaman sola yukarı. üçüncü zaman sağa, dördüncü zaman yukarı sola yapılır.

Beş zamanlı ölçünün vurulması:

Yedi zamanlı ölçünün vurulması:

Dokuz zamanlı ölçünün vurulması:

Türk Müziğinde Usül (Ölçü ) ve Vuruş

Batı müziğinde usul ve vuruşun birçoğu türk müziğinde de geçerlidir. Burada sadece Türk müziğinde geçerli olanları açıklıyacağız.

Usül (Ölçü )

Eşit sayıda değişik vuruşlardan meydana gelmiş ritim kalıplandır. Türk müziğinde usüller el haraketiyle belirtilir. Diğer bir anlamda tempo tutulur ve bu haraketler eserin sonuna kadar disiplin içersinde devam eder.
Türk müziğinde usuller şu kelimelerle ifade edilir. Sağ el sağ dize kuvvetli, sol elde sol dize zayi! zamanl ı vurularak ifade edilir.
DÜM-TEK-TEKE-TEKA-TEKKA- TAHEK

• DÜM: Kuvvetli zaman demektir. Sağ elle sağ diz üzerine vurularak ifade edilir.
• TEK: Hafif zaman demektir. Sol elle sol diz üzerine vurmakla ifade edilir
• TEKE: Birbirine eşit kısa zaman. Sağ el sağ dize, sol elde sol dize eşit zamanda bir biri ardrna vurulmasıdır.
• TEKA: Bir uzun ve bir kısa zaman. Sağ ve sol ellerin, sağ ve sol dizlere vurulmasıyla icra ( ifade) edilir.
• TAHEK: Sağ ve sol ellerin birlikte havaya kaldırılıp dizler üzerine vurulmasıyla icra edilir.

Usül (Ölçü ) Çeşitleri

Açıklamalarını yapacağımız on beş zamanlıya kadar olan usüllere küçük usül, on beş zamanlıdan yukarı olan usüllere büyük usül adı verilir. Basit, birle şik ve aksak ritimler olarak da sıralayabiliriz. Aşağıda küçük (basit, birleşik. aksak) ve büyük usüllerden verilecektir. Diğer usuller ileriki öğrenme faliyetlerinde verilecektir. Aynı zamanda sizde araştırınız.

NIM SOFYAN:

(Basit usül) iki zamanlıdır. 2/4 ‘lük ölçüsündedir. Bu usûlde oyun havalan, türküler ve marşlar yazılmıştır. Vuruluşu:

SEMAİ:

Üç zamanlıdır. % ‘lük değerindedir. Bu usülde oyun havaları ve şarkılar yazılmıştır. Vuruluşu:

SOFYAN:

Dört zamanlıdır. 4/8 likve 2/4 lük değerlerde vurulur. vuruluşu.

TÜRK AKSAĞI:

Beş zamanlıdır. 5/8’ lik ve 5/4’ lük değerdedir. Vuruluşu: