Tozlaşma
Tohumlu bitkilerde çiçektozlarının, üretildikleri erkekorganlardan tohum taslaklarım barındıran dişiorganlara aktarılması. Tozlaşma döllenme ve tohum üretimi sürecinin ilk adımıdır.
Çiçekli bitkilerde tohumtaslakları dişior- ganların alt bölümündeki yumurtalıklarda bulunur. Dişiorganın üst ucundaki tepeciğe bir çiçektozu konduğunda burada çimlenerek, oluşturduğu borucukla tohumtaslaklarına doğru uzar. Çiçektozu borucuğundaki bir sperma hücresi tohumtaslağındaki bir yumurta hücresi ile birleşerek döllenir ve bir embriyon oluşur. Daha sonra tohumtaslağı gelişerek tohuma döner.
Erkekorganları çiçektozu oluşturan başçıkları pek az bitki türünde aynı çiçeğin tepeciğine temas edebildiğinden bitkiler genellikle çiçektozlarının taşınmasında dış etkenlere bağımlıdır. En yaygın tozlaşma araçları böcekler ve rüzgârdır. Bunu kuşlar ve bazı memeli hayvanlar izler; su ise tozlaşmada rol oynayan ender etkenlerden biridir. Evrimsel açıdan alt basamaklarda yer alan eskiçağlara özgü çiçekli bitkilerin böcekleri kendilerine çekmek ve yakalamak için özel kokular ve mekanik tuzaklar geliştirdikleri, böylece tozlaşmayı sağladıkları bilinmektedir. Evrimin daha üst basamaklarına doğru ise bitkiler günümüz türlerinde de bulunan balözü (şekerli sıvı) ve böceklere balözünün varlığını belirten özel renk desenleri oluşturmaya başlamışlardır. Böceklerin ağızlarında ise balözlerini emebilecek özel hortumlar gelişmiştir.
Bitkilerde başlıca iki tip tozlaşmaya rastlanır: Kendine tozlaşma ve çapraz tozlaşma. Kendine tozlaşma bir yumurta hücresinin, gene aynı çiçekten ya da aynı bitkinin başka bir çiçeğinden gelen çiçektozlarındaki sperma hücresi ile birleşip döllenmesiyle sonuçlanır. Çapraz tozlaşma ise bir türün iki ayrı bireyi arasında meydana gelir. Çapraz tozlaşma sonucu oluşan tohumlar iki ayrı bireyin de kalıtsal özelliklerini içerdiği için, bunlardan gelişen bitkiler daha dayanıklıdır ve çevre koşullarındaki değişikliklere daha kolay uyum sağlayabilmektedir.
Bitkilerin çoğunda kendine tozlaşmayı önleyici mekanizmalar gelişmiştir. Örneğin bazı bitki türlerinde erkek ve dişi çiçekler aynı birey üzerinde değil ayrı bireylerde bulunur. Erkek ve dişi çiçekleri aynı bitki üzerinde bulunan ya da çiçekleri hem erkekorgan hem de dişiorganları içeren bazı türlerde ise çiçektozları, tepecikler olgunlaşmadan önce ya da olgunlaştıktan sonra saçılır. Bazen de çiçektozlarının gene aynı bitkinin tepeciği üzerinde çimlenmesi ya da çiçektozu borucuğunun gelişmesi kimyasal olarak engellenir. Ancak, kendine tozlaşmanın, tozlaşmayı sağlayan dış etkenlerin bulunmadığı, bitkilerin birbirine çok uzak olduğu ya da çiçeğin yaşam zincirinin sonunda çapraz tozlaşmanın meydana gelmediği durumlarda çok önemli işlevi vardır. Bu tür tozlaşmaya soylarını sürdürebilmek için çok sayıda tohum üreten biryıllık bitkilerde yaygın olarak rastlanır.
Tozlaşmada rol oynayan böceklerin en önemlisi arılardır. Hem beslenebilmek, hem de bal üretebilmek için çiçeklerden balözü toplayan bu böcekler uzun dilleri ile balözünü alırken vücut tüylerine yapışan çiçektozlarını da bir çiçekten öbürüne taşırlar. Arılar, renk ve kokuya karşı çok duyarlı oldukları için parlak renklerle bezenmiş, hoş kokulu ve gün boyu açık kalan çiçeklerdeki balözünü bulmakta güçlük çekmezler. Bu çiçeklerin çoğunda arının çiçeğe konma sına yardımcı olan genişçe bir alt dudak bulunur.
Rüzgâr aracılığıyla tozlaşma en çok iğneyapraklılar ile öbür bazı açıktohumlularda yaygındır. Rüzgârla tozlaşabilen bitkiler uzak mesafelere uçuşabilen çok sayıda küçük ve hafif çiçektozu üretirse de bunlardan yalnızca bir ya da iki tanesi bir tepeciğe isabet edebilir. Rüzgârın işlevinden tam olarak yararlanabilmek için bu çiçekler baharda yapraklar gelişmeden önce ya da uzun sapların üzerinde açar. Dişiorganlar çiçektozlarını yakalayabilmek için uzamış, tepecikleri ise parçalanarak geniş bir yüzey oluşturmuştur. Rüzgârla tozlaşan bitkiler alımlı ve dikkat çekici bir görünüme sahip olmadıkları gibi belirgin kokuları, albenili renkleri ve balözleri de yoktur.
Kuşlar özellikle tropik bölgelerde önemli tozlaştırma araçlarıdır. Birçok kuş türü balözüyle, çiçektozuyla ve çiçeklere konan böceklerle beslenmeye uyarlanmış, bu yüzden de gagaları ince uzun, dilleri ise fırça gibi tüylü ya da borumsu bir biçim almıştır. Kuşlar besinlerini güçlü görme yetenekleri sayesinde bulduğu için, kuşlar aracılığı ile tozlaşan çiçekler de göz alıcı renklidir. Bunlar genellikle böceklerle tozlaşanlar kadar güzel kokulu değildir; ama onlardan daha büyük, daha sağlam yapılıdır ve daha bol miktarlarda balözü üretirler. Erkek organlar balözü almaya gelen kuşlara sürtünmeyi sağlamak amacıyla genellikle çok sayıda ve uzun boyludur. Bu tip çiçeklerin bazılarında çiçeğin yanı başında kuşların tünemesini sağlayacak dalcıklar vardır. Bazı küçük memeli hayvanlar da, özellikle bazı yarasalar, beslendikleri çiçeklerin tozlaşmasına yardımcı olurlar.
MsXLabs.org & Ana Britannica
Son düzenleyen _Yağmur_; 8 Aralık 2016 13:53
"İnşallah"derse Yakaran..."İnşa" eder YARADAN.
