MOLEKÜL
a. (fr. molöcule; lat. moles, kütle'den). Kim.
1. Atomlardan oluşan ve meydana getirdiği arı bir maddede serbest durumda bulunabilen en küçük madde niceliği olan parçacık. (Moleküller, tam olarak ancak gazlarda tanınabilir, ama bir dereceye kadar, zayıf bağlarla bağlı sıvılarda ya da kimi katilarda da [hid- irojen bağı, Van der Waals bağı; kutuplarda bağı] belirlenebilir )
2. Molar molekül kütlesi, moleküllerden meydana gelen bir maddenin bir molûnûn kütlesi. (Molar molekül kütlesi maddenin molekülünü oluşturan elementlerin molar atom kütlelerinin toplamına eşittir.) [Buna molekül tartısı da denir] (Eşanl. MOLEKÜL AĞIRLIĞI.)

—Astrofiz. Molekül bulutu, içinde, maddenin molekül halinde bulunduğu yıldızlara- rası geniş madde derişimi. (Yıldızlar, bu molekül bulutlarının ortasında oluşur.)

—Fizs. kim Molekül değişmezi, bağıntısıyla tanımlanan büyüklük; bu bağıntıda A, kendi buharıyla temas halinde olan sıvının yüzey gerilimini; p, sıvının özgül kütlesini, paynı sıcaklıkta alınan doymuş buharın özgül kütlesini; M, maddenin molar kütlesini gösterir. (Molekül değişmezi, arı bir madde için kesinlikle sıcaklığa bağlı değildir. Bu değer, ya yukarıdaki formüle göre ya da atom ve molekül bağlarının özgül büyüklükleri toplanarak hesaplanabilir. Bu yolla bulunan iki ayrı değerin karşılaştırılması, molekülsel yapı problemlerinin çözümlenmesini sağlar) [Eşanl. PARAKOR.]

—ANSİKL. Akışkan, mekan. Birbirleriyle temas halinde kalarak serbestçe yer değiştiren sıvı molekülleri, sıcaklık ne kadar yüksekse, o denli fazla çalkalanır. Sıvı içinde katı asıltı halinde bulunan küçük taneciklerin hareketi (Brovvn hareketi) bu çalkalanmayı görünür hale getirir.

Bunun tersine, gaz molekülleri birbirlerinden bağımsız olarak yer değiştirir ve ancak çok kısa süreli çarpışmalar sırasında etkileşime girerler. İki çarpışma arasında her molekül düzgün bir hareket yaparak, düz bir çizgi boyunca yer değiştirir. Belli bir gaz için, belli bir sıcaklıkta, iki çarpışma arasındaki bu yolların ortalama uzunluğu değişmez. Bu “ortalama serbest yol” gazın sıcaklığına ve basıncına bağlı olduğu gibi, türüne de bağlıdır. Oksijen için, olağan koşullarda mikrometrenin onda biri düzeyinde olan bu yol, 10-10 atmosferlik bir basınç altında kilometre düzeyine erişebilir. Hacimleri eşit, farklı gazlarda, aynı sıcaklıkta ve aynı basınç altında aynı sayıda molekül bulunur (Avogadro hipotezi). Normal sıcaklık ve basınç koşullarında, 22,4 litrelik bir gaz, N:6,0231023 (Avogadro sayısı) molekül içerir.

—Astrofiz. Moleküller, kimi soğuk yıldızların tayfı ile yansız ve soğuk yıldızlararası maddenin tayfında ortaya çıkar. Yıldızlararası gazda 50’den fazla molekül bulunmuştur; bu moleküllerin en karmaşığı, 1983'te bulunan ve formülü HC„N olan, 13 atomlu siyanodekapenten molekülüdür.

—Atom fiz. Kuvantal kuram açısından bir molekül kendini oluşturan atomlara ilişkin sistemin bağlı hali olarak tanımlanır. Bağı oluşturan enerji düşüşü, tam anlamıyla kuvantal bir yapının belirtisidir; bu kuvantal yapı, bağlı oldukları atomun çekirdeği çevresinde yoğunlaşmak yerine birçok çekirdeği içine alan bir bölgede var olma olasılığı gösteren az sayıda elektronun yöresizliğinden kaynaklanır.