ŞAMANİZM

Eski Kuzey ve Orta Asya halklarında dinsel-buyüsel inanç ve uygulamalar bütünü.

—ANSİKL. Eski Türkler'in dinine günümüzde Sibirya'da yaşamakta olan türk kökenli kavimierın dinleriyle ilgisinden dolayı şarnanlık adı verilir. Oysa, Türkler'in din ierinin adı olarak, ilk kez XIII yy.’da kullanılan bu sözcüğün eski Türkler tarafından kullanılmadığı, yapılan araştırmalardan anlaşılmıştır. Türkler'in en eski dinleri hakkında hemen hemen hiçbir bilgi yoktur. Bugünkü bilgilerin tümüne yakını milattan sonraki dönemlerle ilgilidir.

Eski Türkler de, özellikle imparatorlukların kurulduğu dönemlerde Göktann ibadeti ortak bir uygulamaydı. Büyük Gök türk imparatorluğu’nun (VI-VIII. yy.) ilk dönemlerinde, Göktanrı hakkındakı inanç ve düşünceler oldukça gelişmişti: hakanları tahta çıkaran, Türkler’e zaferler kazandı ran ve yıkımlardan koruyan, Göktanrı’ydı.

Orta Asya kavımierınde Göktanrı ibadetiyle yakından ilgili olan Güneş Ay yıldırım ve fırtına ibadetleri de yer alır. Şamanlık inancına bağlı Altay kavımierınde Güneş üzerine ant içilir. Onlara göre. Güneş ana. Ay atadır Güneş’in yerdeki temsilcisi ateştir. Güneş ve Ay tutulmalarının nedeni, kötü ruhlarla Güneş ve Ay arasındaki savaştır Altay kavimlerinde en büyük tanrı Göktanrı nın adı Ülgen ya da Kuday dır. Orta Asya türkçesınde ulu, büyük anlamına gelen Ülgen, iyilik tanrısıdır. Ülgen. Güneş ve Ay’ın ötesinde yıldızların üstünde yaşar; ona giden yol, yalnızca erkek şamanlara, ayin sırasında açılır. Ancak, bu yolda yedi büyük engel vardır; erkek şaman bile beşinci engel olan Kazık yıldızına kadar varabilir ve oradan geri dönmek zorunda kalır. Ülgen’in yedi oğlu, dokuz kızı vardır. Hepsi de babalan gibi iyi olan oğullar göklerde bulunur. Şamanın esin perileri olan kızlara Akkızlar denir.

İyi ruhlar Ülgen’in hizmetındedirler. Kötü ruhların başında ‘güçlü’ anlamına gelen Erlik yer alır Onun kötülüklerinden kurtulmak için kurban kesmek gerekir Erlik’in yedi ya da dokuz oğlu, on dokuz da kızı vardır Bu kızlar, Ülgen’e kurban kesmek için hazırlık yapan şamanı baştan çıkar mak amacıyla yataklarına çağırırlar.

Eski Türkler’de dağlar, göller, ırmaklar vb. hep canlı sayılır, özellikle orman ve ağaçlara kutsallık yüklenilir, Göktanrı’nın yanında yeryüzünde de Yer-Su tanrısına ve ruhlarına inanılırdı.

Altaylar'dakı şarnanlık inancına göre, dünyanın bir “son”u vardı; zamania insanların sayıları azalacak, günah ve kötülükler artacak, iyi tanrı Ülgen, Dünya ile ilgisini kesecek ve kötülük tanrısı Erlik her şeye egemen olacaktır. Ayrıca insanlar Ülgeri tek başına kalacaktır. Daha sonra da Ülgen’in buyruğuyla tüm ölüler dirilecektir.

Sonraki yıllarda ouddhacılık, müslümanlık ve hırıstıyanlığı benimseyen eski türk, moğot ve tunguz kavimlerinde şarnanlık inancının izlerine günümüzde de rastlanır. Bugün Asya’daki bazı türk, moğol ve tunguz halklarının yanı sıra, kutup bölgesindeki Laplar, Samoyetler, Koryakiar, Yeniseyliier, Eskimolar, Mançular, Kuzey Çin ve Kore halklarıyla bir kısım Kuzey Amerika yerli kabileleri ve Grönland Eskımoları şaman kültürünü sürdürmektedir.